Buyrak tosh kasaligi - Giyos/FORUM
|
Buyrak tosh kasaligi
| |
| Giyos | Дата: Среда, 02.11.2011, 07:35 | Сообщение # 1 |
 Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Статус: Offline
| 9– боб. Сийдик – тош касаллиги.
Сийдик – тош касаллиги – моддалар алмашинуви касаллиги. Ирсий характер билан бирга ҳар хил эндоген ва / ёки экзоген сабаблар оқибатида пайдо бўлиб, буйраклар ва сийдик йўлларида тошлар борлиги билан характерланади.
Россияда шундай регионлар мавжудки, у жойда бу касаллик айниқса кўп учрайди ва эндемик характерга эга, улар қаторига Кавказ, Урал, Повольже, Сибирь киради ( 10–1 жадвал).
10 – 1 Жадвал. Сийдик – тош касаллигининг Россия регионлари бўйича
тарқалиши.
Россия регионлари Тарқалиши, %
Шимолий–Ғарб 36,1
Марказий 32,1
Волга–Вятск 31,4
Марказий–Қоратупроқли 38,1
Поволжск 30,1
Шимолий –Кавказ 30,1
Уралск 25,2
Ғарбий – Сибир 29,5
Шарқий – Сибир 41,5
Узоқшарқ 40,4
Калининград вил. 33,9
Дунёнинг кўпгина мамлакатларида, шулар қаторида Россияда сийдик – тош касаллиги ҳамма урологик касалликларнинг 32–40% ҳолларда ташхисланади. Кўпгина олимларнинг маълумоти бўйича овқатланиш характери, ижтимоий яшаш шароитининг ўзгариши ва одам организмига тўғридан–тўғри таъсир кўрсатувчи ноқулай экологик омилларнинг кўпайиши натижасида сийдик– тош касаллигининг учраши кейинчалик ўсиб бориш тенденциясига эга. Сийдик– тош касаллигининг тиббий–ижтимоий аҳамияти сабаби шундан иборатки, у барча ёшдаги гуруҳларда учрайди, 65–70 % меҳнатга лаёқатли 20–60 ёшдагиларда ташхисланади.
Тошлар сийдик ажратиш тизимларининг барча қисмида косачаларда, жомда, сийдик найларида, қовуқда ва сийдик чиқариш каналида жойлашади. Кўп ҳолларда тошлар буйракларнинг бирортасида ҳосил бўлади, лекин 9–17 % ҳолларда сийдик –тош касаллиги икки томонлама характерга эга.
Буйракда тошлар битта ва кўп ) бўлади (кўп тошлар кўпинча ғоваксимон буйракда кузатилади. Кузатувлардан маълумки, баъзан буйракда 5000 та гача тош топилган. Тошлар ҳар хил катталикда 1 мм дан –10 см дан катта, массаси 1000 г гача бўлади (10.1–расм).
10.1 – расм. Обзор рентгенограмма. Буйракда тошлар: ўнгда маржонсимон
тош; чапда тош жомда.
25–32% ҳолларда сийдик – тош касаллиги қайталанади, бунда мураккаброқ клиник кўринишни олади. Тошларнинг ўсиш тезлиги ниҳоятда индивидуал бўлади. Баъзи тошлар бир неча йил давомида ўсмай тураверади ва беморни безовта қилмайди, маржонсимон тошлар 6–12 ой ичида жомнинг ва буйрак косачаларининг барча қисмини тўлдириши мумкин.
Этиологияси ва патогенези. Ҳозирги вақтда сийдик – тош касаллиги патогенезининг ягона назарияси мавжуд эмас. Жараённинг иккита тури бор. Улар тош ҳосил бўлишининг формал ва каузал генезининг омилларини аниқлайди.
Формал генези. Кристалланиш назариясига биноан, тошларнинг ҳосил бўлиш жараёни кристалланиш принципига бўйсунади. Бу жараёнда матрица муҳим аҳамиятга эга бўлмайди ва тасодифий таркибий қисми ҳисобланади. Каллсид назарияси нуқтаи назаридан, тошлар пайдо бўлишида биринчи ва муҳим қадам тошнинг органик матрицалари ҳосил бўлишидир, сийдик тузларининг унга кристалланиши эса иккиламчи жараён ҳисобланади. Кристалланишнинг бошланиши учун деярли барча ҳолларда сийдикда тош ҳосил қилувчи моддаларнинг концентрацияси юқори бўлиши керак. Пировардида тошлар ҳосил бўлишининг сабаби сийдикдаги тузлар ва уларнинг ҳимоя коллоидлари ўртасидаги сон ва сифат нисбатининг бузилиши деб қаралади ва улар тузларни эриган ҳолатда ушлаб туради.
Шу билан бирга маълумки, ҳатто меъёрда ҳам сийдик кўпинча тош ҳосил қилувчи моддалар билан ўта тўйинган бўлади (кўп овқатланганда, оғир жисмоний меҳнат қилганда ва б.), лекин тош ҳосил бўлмайди.
Ҳозирги вақтда коллоиднинг стабиллигига таъсир қилувчи ва тузларни эриган ҳолатда ушлаб турувчи бир қанча моддалар аниқланган ва аксинча, уларнинг йўқлиги тузларнинг кристалланишига ёрдам беради. Меъёрдаги сийдикда бундай моддалар мочевина, креатинин, гиппурон кислота, натрий хлорид, цитратлар, магний, ноорганик пирофосфат ва б. бўлади. Тўйинган эритмада тузларнинг метастабил ҳолати енгил емирилиши мумкин. Баъзи ҳолларда бундай ролни мукопротеинлар, сульфаниламидлар, пировиноград кислота, коллаген, эластин ўйнайди.
Сийдик муҳити (рН) ҳам тошлар ҳосил бўлишида муҳим омиллардан бири ҳисобланади. Исботланганки, тош ҳосил қилувчи моддалар сийдик кислота, кальций, ноорганик фосфат, оксалатлар концентрацияси ва экскрециясининг ошиши тошлар ҳосил бўлишига ёрдам қилувчи шароитдир.
Каузал генез. Каузал генез асосида формал генезга қулайлик туғдирувчи органик ва функционал ҳолатларга олиб келувчи бир қатор экзоген ва эндоген xавфли омиллар ётади. Демак, кўпроқ бир хил ўсимлик ёки сутли овқатлар билан сийдикнинг ишқорланишига, гўштли овқатлар эса оксидланишига ёрдам беради.
Экзоген этиологик омиллар
1. Иқлим, тупроқнинг биогеокимёвий тузилиши, сув ва флоранинг физик–кимёвий хусусияти, аҳолининг овқатланиш ва суюқлик ичиш тартиби.
2. Ишлаш шароити (зарарли ишлаб чиқариш, иссиқ цех, оғир жисмоний меҳнат ва б.) ва турмуш тарзи (бир хил, кам ҳаракатли ҳаёт ва дам олиш тарзи).
3 Тош ҳосил бўлишида протекторлар концентрациясига, рН, диурез ва шунга ўхшашларга таъсир қилувчи, тош ҳосил қилувчи моддаларни овқат билан ҳаддан ташқари кўп истеъмол қилиш.
4 А ва В гуруҳ витаминларнинг етишмаслиги.
5 Эндоген этиологик xавфли омиллар жуда ҳар хил табиатли бўлиши мумкин. Буларга ҳам маҳаллий урологик xавфли омиллар, ҳам умумий xавфли омиллар ҳамда беморнинг интеркуррент касалликлари киради.
Эндоген этиологик омиллар
Урологик омиллар
1.Сийдик йўлларининг маҳаллий туғма ва орттирилган ўзгаришлари (сийдик оқимининг бузилишига ва гидронефрозга олиб келувчи торайишлар, қўшимча томирлар).
2. Ягона (ёлғиз функция қилувчи) буйрак.
3.Қовуқ–сийдик найи (буйрак) рефлюкси.
4.Сийдик йўллари аномалиялари – коваксимон, тақасимон буйрак, уретероцеле, боғланган косача.
5. Сийдик йўллари инфекцияси.
Умумий омиллар
1. Дефицит ҳолат, бир қанча ферментларнинг йўқлиги ёки гиперпродукцияси – гиперпаратиреоз, подагра.
2. Узоқ муддатли ёки тўлиқ иммобилизация (умуртқа поғанасининг, чаноқ суякларининг ва синиши б.).
3. Меъда–ичак тракти, жигар ва ўт йўллари касалликлари.
4. Ичак резекцияси, ингичка–йўғон ичак анастомозлари.
5. Крона, Пежета, Бека касаллиги.
6. А,С витаминлар, сульфаниламидларни ортиқча буюриш.
7. Саркоидоз, лейкемия ва суякларнинг метастатик зарарланиши.
Юқорида саналган омиллар буйракларда тошлар ҳосил бўлишига олиб келади, ҳозирги кунда улар кимёвий таснифга бинаон қуйидагиларга бўлинади: сийдик кислотали тошлар (уратлар) – сариқ–жигар рангда, консистенцияси қаттиқ, юзаси текис ёки майда доначали бўлади; оксалат тошлар – қорамтир–кулранг, деярли қора рангда, жуда қаттиқ, юзаси ғадир–будур «тиканак» билан қопланган бўлади; фосфат тошлар (инфекцияланган) оқ–кулранг бўлиб, юмшоқ, енгил майдаланади, уларнинг юзаси ғадир–будур; аралаш тошлар–ядроси бир хил тузлардан, пўстлоғи эса бошқа тузлардан ҳосил бўлади; цистин тошлар – оч–жигар рангда, жуда қаттиқ, юзаси текис бўлади.
Тошларнинг тузилиши организмда содир бўлаётган моддалар алмашинуви бузилишини бахолаш учун аҳамиятга эга бўлиб, бу сийдик – тош касаллиги метафилактика тактикасини ишлаб чиқишга имкон беради. Ҳозирги вақтда сийдик – тошларининг физик–кимявий хусусиятларини билиш дистанцияли литотрипсия ва контактли эндоскопик литотрипсия усулларига кўрсатмани тўғри ишлаб чиқиш имконини беради.
Симптомлари ва клиник кечиши. Сийдик – тош касаллиги маълум бир вақт давомида симптомларсиз кечиши мумкин ва тош рентгенологик ёки ультратовуш текширувларда тасодифан аниқланади. Бу сийдик – тош касаллигининг сурункали фазаси кечишининг латент шакли деб аталиб, тошнинг катталигига боғлиқ эмас, асосан унинг жойлашиши, сийдик оқими бузилганлиги ва сийдик йўлларида инфекциянинг йўқлиги билан аниқланади. Масалан, сийдик оқимини бузмайдиган, буйрак функциясини пасайтирмайдиган ва инфекцияланмаган катта маржонсимон тош беморни узоқ вақт ҳеч қандай безовта қилмайди.
Шу билан бир вақтда 98% ҳолларда буйрак ва сийдик найидаги тош бел соҳасида ёки қовурға остида сийдик найи бўйлаб тарқалувчи ўткир оғриқ билан (буйрак санчиғи) намоён бўлади. Ёнбош соҳасидаги човга, моякка, жинсий лабларга ёки жинсий олат бошчасига тарқалувчи оғриқ, сийдик найининг қовуқ олди бўлимидаги тошлар учун хосдир.
Буйрак санчиғи учун қуйидаги белгилар энг характерли: куннинг ҳар қандай вақтида тўсатдан оғриқ пайдо бўлиши, тинчланганда ва ҳаракатланганда оғриқ пайдо бўлиши, гавда ҳолатининг ўзгариши санчиқнинг кучини камайтирмайди.
Буйрак санчиғида бемор ўзини қўярга жой тополмай қолади, безовталанади, гавда ҳолатини ўзгартираверади. Бундай симптомлар комплекси буйрак санчиғини аппендицитдаги, холециститдаги оғриқлар хуружидан ажратиб, олишга имкон беради, чунки уларда бемор қулай ҳолатни топганда, оғриқ камаяди.
Буйрак санчиғи кўнгил айниши, қусуш, метеоризм билан кузатилиши мумкин. Буйрак санчиғида меъда–ичак трактидаги бузилишларга буйракнинг олдинги юзасига ва жомга ёндош бўлган орқа париетал қорин парданинг рефлектор таъсирланиши сабаб бўлади. Кўнгил айниши ва қусиш пайдо бўлганда беморлар суюқлик ичишни камайтиради, бу қусиш билан бирга қўшилганда олигурия сабаби бўлиши мумкин.
Сийишнинг бузилиши – сийдик сонининг камайиши ёки унинг бутунлай йўқ бўлиши (анурия) – функция қилувчи ягона буйраги бўлган беморларда кузатилади.
Сийдик йўлларининг тош билан бекилиб қолиши туфайли буйракдан сийдик оқимининг бузилиши, жом ички босимининг кескин кўтарилиши, фиброз капсула ва буйрак дарвозасидаги сезувчан нерв охирларидаги рецепторларнинг таъсирланиши, веноз димланиш сабабли буйрак микроциркуляциясининг бузилиши буйрак санчиғи пайдо бўлишининг сабаблари ҳисобланади.
Жом ички босими кескин кўтарилганида пиеловеноз рефлюкси ривожланиши мумкин, бунинг намоён бўлиши жуда кучли қалтираш ва кейинчалик эса макрогематурия бўлади.
Сийдик – тош касаллиги бўлган ҳамма беморларнинг сийдигида ўзгариш кузатилади. Жисмоний иш қилгандан кейин кучаювчи микрогематурия (кўрув майдонида 15–30 эритроцитлар) энг кўп 70–85% ҳолларда аниқланади. Тош ҳаракат қилганда макрогематурия пайдо бўлади, сийдик билан чувалчангсимон қон ивиндиси ажралиши кузатилади. Сийдик – тош касаллигидаги макрогематуриянинг юқори сийдик йўлларидаги ўсмада бўладиган гематуриядан фарқи шундан иборатки, ўсмада бирор–бир оғриқ сезгилари бўлмайди, сийдик – тош касаллигида эса буйрак санчиғи гематуриядан олдин рўй беради.
Гематурия буйракнинг вена қон томирларида босимнинг бирдан, кўтарилиши, форникал чигалидаги майда веналарнинг ёрилиши ва албатта жом шиллиқ қаватининг тош билан шикастланиши натижасида келиб чиқади.
Лейкоцитурия ва пиурия муҳим симптом бўлиб, 60–70% ҳолларда кузатилади ва сийдик – тош касаллигининг сийдик йўллари инфекцияси билан бирга кўшилганлигини кўрсатади. Бундай вазиятда сийдик оқимининг бузилиши гавда ҳароратининг 38–39 оС гача кўтарилиши (айниқса кечқурунлари), қалтираш билан намоён бўладиган ўткир обструктив пиелонефрит ривожланишига олиб келади. Буйракни ўз вақтида дренажламаслик ва сийдик оқимини тикламаслик тезлик билан йирингли–деструктив пиелонефрит (апостемалар, карбункуллар, абсцесслар)га ва натижада сепсис ривожланишига олиб келиши мумкин.
Агар сийдикни текшириш сийдик найи тош билан тўлиқ бекилганда амалга оширилса гематурия, лейкоцитурия ва пиурия ташхисланмаслиги мумкин.
Сийдик билан тошнинг мустақил равишда чиқиши сийдик – тош касаллигини ташхислашда энг ишончли белги бўлади. Тошнинг ўлчами 0,5–0,6см гача бўлганда унинг спонтан чиқиши 82–95% ҳолларда кузатилади. Лекин ҳар бир аниқ ҳолатда тошнинг спонтан чиқиши нафақат унинг ўлчами, балки буйрак ва юқори сийдик йўлларининг функционал ҳолати ҳамда фаол литокинетик даволашнинг ўз вақтида ўтказилганлиги билан аниқланади. Тош ўз–ўзидан чиқиб кетмасдан битта жойда узоқ туриб қолганда сийдик йўллари ва буйрак функциясининг борган сари пасайиб боришига, унинг ҳалокатигача олиб келади.
Сийдик – тош касаллигини ташхислашда анамнезни йиғиш муҳим рол ўйнайди. Оғриқнинг характерини ва давомийлигини (жойлашиши, интенсивлиги, тарқалиши ва б.); оғриқ кўнгил айниши, қусиш, қалтираш билан кузатилишини; сийдикда гематурия борлиги унинг давомийлиги, интенсивлиги ва пайдо бўлиш характерини; беморда олдин сийдик билан тош чиққан – чиқмаганлигини; урологик анамнезнинг борлигини, сийдик йўлларида сийдик – тош касаллиги бўйича операциялар бўлганлигини; беморда меъда–ичак, жигар ва ўт йўллари, қалқонсимон без олди бези касалликлари; оилада ва қариндошларида сийдик – тош касаллиги бор–йўқлигини; тош ҳосил бўлишига ёрдам қилувчи фармакологик дорилар (сульфаниламидлар, витаминлар ва б.) қабул қилганлигини; таянч– ҳаракат аппаратининг синиши ва касалликлари содир бўлганлигини аниқлаш керак.
Физикал текширишнинг мажбурий усули: бел соҳаси ва ташқи жинсий аъзоларни кўздан кечириш; қориннинг буйраклар соҳасини, ташқи жинсий аъзоларни пайпаслаш; аёлларда икки қўл билан қинни; эркакларда простата безини бармоқ билан ректал текшириш бўлади.
Бемор ёнбошлаб ётган ҳолатида буйракларни чуқур пайпаслаш катталашган ва оғриқли буйракни ташхислаш имконини беради. Пастернацкий симптоми (сийдик оқими бузилиши билан бўлган буйракни тукуллатиш), одатда, мусбат бўлади. Сийдик – тош касаллигини ташхислашнинг асосий усули лаборатор ва асбоб–ускуналар билан текшириш ҳисобланади.
Буйракларни ва қовуқни ультратовуш сканерлаш энг информатив, айниқса ҳомиладор аёллар ва болаларда зарарсиз ва биринчи усул бўлади (10.2 – расм.)
10.2 – расм. Буйракдаги тошнинг ультратовушда кўриниши.
Замонавий ультратовуш аппаратлари нафақат буйракнинг косача–жом тизими ҳар қандай зонасидаги тошни ташхислаш имконини беради, балки буйракнинг ўлчамлари катталашганлигини, паренхиманинг қалинлигини, деструкция ўчоқлари бор ёки йўқлигини, косача–жом тизимининг кенгайиш даражасини ҳам (агар тош сийдик найида бўлиб, у ультратовуш текшириш етадиган зонадан ташқарида жойлашса) аниқлаб беради. Сийдик найининг юқори учдан биридан пастки учдан биригача бўлган қисмини ультратовушда текшириш имкони бўлмайдиган зона ҳисобланади. Қовуқ тўлганда ультратовуш сканерлашда сийдик найининг қовуқ олди тошини, уретероцеледаги тошни ташхислаш мумкин.
|
| |
| |
| Giyos | Дата: Среда, 02.11.2011, 07:35 | Сообщение # 2 |
|
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Статус: Offline
| Сийдик – тош касаллигини ташхислашда рентгенологик текшириш ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Умумий рентген сурати салкам 96 % ҳолларда сийдик ажратиш тизими проекциясида тошнинг соясини кўриш имконини берали. (10–3 – расм)
10. 3 – расм. Ўнгда буйрак жомидаги тош. а–умумий урография; б–экскретор
урография.
Умумий рентгенограммада сийдик ажратиш тизими ҳамма бўлимларининг (Х умуртқадан чаноқ суякларининг симфизигача) тасвири бўлиши керак. Фақат рентгеннегатив тошлар (урат, цистин, ксантин) умумий рентген суратида кўринмайди. Маржонсимон тошларда умумий рентген сурати – тошнинг катталиги ва унинг буйрак косачаларини тўлдириши тўғрисида тўлиқ тасаввур бўлиши учун икки проекцияда (тўғри ва тўртдан уч) бажарилади. Лекин умумий рентген суратида буйрак ёки сийдик найида тошга ўхшаш шубҳали соя борлигини сийдик – тош касаллигининг охирги ташхиси деб қараш керак эмас. Соянинг топилишига ўт пуфагидаги, меъда ости безидаги тош, ахлат тошлари, кальцификацияланган лимфа тугунлари, меъда–ичак трактида олдин ўтказилган рентгенологик текширишдан кейинги барий қолдиғи сабаб бўлиши мумкин. Уларнинг ҳаммаси сийдик – тош касаллигининг кўринишини имитация қилиши мумкин. Марказида ёришиш билан аниқ юмалоқ контурлари флеболитлар билвосита ажратиб турадиган хусусиятлари бўлади. Мана шунинг учун умумий рентген сурати деярли 98% ҳолларда экскретор урографияни бажариш билан тўлдирилади. Ўткир буйрак санчиғи бўлган беморларда бу текшириш ўтказилмайди, уларда зарарланган томонда микроциркуляция бузилганлиги сабабли экскретор урография информатив бўлмайди.
Экскретор урография буйракларнинг анатомик ҳолати ва тошнинг жойлашиши тўғрисида аниқ тасаввур беради, уларнинг ҳамда юқори ва пастки сийдик йўлларининг функционал ҳолатини бевосита кўрсатади. Контраст модданинг буйракда ўз вақтида (7–10 дак.) тўпланиши косача–жом тизими билан кўриниши уларнинг функционал ҳолати тўғрисида фикр юритишга, жомнинг турини (буйрак ичи ва ташқарисидаги тури), косача–жом тизимининг кенгайиш (ретенция) даражасини аниқлашга имкон беради. Тошнинг сояси сийдик ажратиш тизимининг контраст модда билан тўлиш нуқсонидан иборат бўлади. Сийдик найининг кўриниши флеболитларни тошдан дифференциация қилиш имконини беради, тош устида, одатда, контраст модданинг димланиши – «кўрсатгич бармоқ» симптоми ҳисобланади. Сийдик найидаги тошнинг охирги ташхисини қўйишда ярим ёнбош ҳолатдаги ва сийгандан кейинги рентген суратлари ёрдам беради.
Экскретор урографияда суратлардан бирортасини тик турган ҳолатда қилиш (15 дақ.) (айниқса аёлларда)) нефроптоз ташхисини олиб ташлаш ёки тасдиқлаш имконини беради, бу ҳам тош ҳосил қилиш сабаби бўлиши мумкин.
Сийдик найида рентгеннегатив тошлар бўлганда экскретор урография кам маълумот беради, тўсиқ устида контраст модданинг димланиши («кўрсатгич бармоқ» симптоми) аниқланиши бундан мустасно, чунки бу сийдик найи ўсмасида ҳам содир бўлиши мумкин,
Текшириш ўтказилгандан кейин ташхис шубҳали бўлиб қолса ёки тошнинг сояси кўринмаса, бундай ҳолларда ретроград уретеропиелография қилинади. Катетерни тўсиқчага олиб бориб, таркибида йод бўлган суюқ контраст модда ёки кислород киритилади – пневмопиелография. Ретроград пиелография натижаларини нуқсон бўлганда изоҳлашга шошилиш керак эмас, чунки шунга ўхшаш нуқсонга жомдаги ўсма ёки ҳаво пуфакчасининг тушиши ҳам сабаб бўлиши мумкин. Агар контраст моддани киритганда тош худди «манфий» контраст соядай аниқланса, унда кислород киритганган кейин «мусбат» сояга эга бўлади (10.4 – расм). Ретроград пиелография сийдик найидаги тош жойлашган жойдан пастда торайиш бор ёки йўқлигини, унинг узунлигини аниқлаш учун ҳам қилинади.
10.4 – расм. Ретроград уретеропиелография. Сийдик найининг юқори учдан
бирида ўнгда тош.
Камдан–кам ҳолларда сийдик найидаги тош ва ўсмани ўзаро дифференциал ташхислаш учун инвазив муолажага – ретроград эндоскопик уретеропиелоскопияга мурожаат қилинади. Бундай муолажа тошни майдалаш (контакт литотрипсия) ёки ўсма тўқимасини биопсия қилиш билан тугалланиши мумкин.
Магнит–ядроли резонанс текшириш усули текширишнинг ташхислаш маълумотини анчагина оширди, чунки сурат сифатига экскретор урографияни изоҳлаш учун кўпинча ҳалақит берадиган аэроколия таъсир қилмайди. Унутмаслик керакки, магнит–ядроли резонанс текшириш беморга рентген юки боғламайди, бу уни ҳатто ҳомладор аёлларда ҳам бажаришга имкон беради.
Компьютер томография тошларни ташхислаш учун жуда кам қўлланилади, чунки у катта рентген юкига эга ва сийдик йўлларининг анатомик ва функционал ҳолати тўғрисида тушунча бермайди. Маржонсимон тошларда компьютер томография маржонсимон тошнинг аниқ стереометрик кўринишини олиш ва тошнинг қаттиқлик тузилишини (дистанцияли тўлқинли–уриш литотрипсияни қўллаш мумкинлиги нуқтаи назаридан) аниқлаш имконини беради.
Радиоизотоп текшириш (динамик нефросцинтиграфия) буйракларнинг функционал ҳолатини алоҳида текшириш уларнинг секретор эвакуатор қобилиятини баҳолаш имконини беради. Буйрагида тоши бўлган беморларда, ҳамда буйрагида олдин операция қилинганларни изотоп текшириш орқали калавалар ва найчалар функциясининг сегментлар бўйича ҳолати ўрганилади.
Тош ҳосил бўлиши генезини ва даволашни танлаш нуқтаи назаридан қалқонсимон без олди безининг функциясини радионуклидли текшириш унчалик аҳамиятга эга эмас: паратгормон даражасини аниқлаш учун қалқонсимон без олди безининг веналаридан қон олинади, бу икки томонлама ва тез қайталанувчи нефролитиазда қилинади.
Юқори информацияли ва каминвазив текшириш усулларининг жорий қилиниши сабабли ангиографик текшириш борган сари камроқ қўлланилмоқда, лекин маржонсимон нефролитиазда очиқ операцияни қайтадан бажарганда яъни нефротомия қилиш мўлжалланганда, ангиоархитектоникасини бахолаш ва катта қон томирлар жароҳатланишининг олдини олиш чораларини ишлаб чиқишда у жарроҳга бебаҳо ёрдам беради. (10.5 – расм).
10.5 – расм. Ўнгда маржонсимон тош бўлган беморнинг ангиограммаси.
Сийдик – тош касаллигини ташхислашда тошнинг кимёвий тузилишини ва метоболик бузилишларни аниқлашда лаборатор текширишлар муҳим роль ўйнайди. Уларни билиш метафилактик даволашни буюриш ва унинг самарадорлигини назорат қилишга олиб келиш имконини беради.
Шошилинч ҳолларда қоннинг батафсил қилинган клиник таҳлили буйракда яллиғланиш жараёни ривожланишини кўрсатувчи лейкоцитоз, таёқча ядроли силжиш, ЭЧТ кўтарилишини аниқлаш имконини беради. Бу маълумотлар кейинги даволаш тактикасини олдиндан аниқлаб қўйиши мумкин. Юқорида кўрсатилганлар билан бирга лаборатор текширишлар қуйидаги функционал кўрсатгичларни: қонда мочевина, креатинин сони, эндоген креатинин клиренси, қонда ва сийдикда сийдик кислотаси, қонда ва сийдикда кальций сони, сийдикда оқсил сони, сийдикнинг солиштирма оғирлиги (нисбий зичлиги)ни ўрганишда қўлланилади.
Сийдикни микрофлорага экиб кўриш ва унинг антибиотикларга сезувчанлигини аниқлашни антибиотиклар буюрилгунгача қилиш керак, чунки уларни қабул қилиш текшириш натижаларига муҳим таъсир кўрсатиши мумкин.
Сийдик кислотаси ва кальций оксалат тошлар бўлган беморларда қайта тош ҳосил бўлишининг олдини олиш учун қуйидаги қўшимча текшириш усулларини бажариш: қонда ўрта молекулаларни, қонда хлоридларни, қоннинг рН, қонда ионлашган кальций миқдорини (қайталанган ва маржонсимон нефролитиазда), цитратлар, магний, калийнинг суткалик экскрециясини, сийдикнинг осмолярлигини (эндоген креатинин клиренси пасайган беморларда) аниқлаш, Говард синамасини ўтказиш (қалқонсимон без олди безининг функцияси бузилишини аниқлаш имконини беради, бу сийдик – тош касаллигини самарасиз даволаш ва xавфли кечиши сабаблари бўлиши мумкин керак
|
| |
| |
| Giyos | Дата: Среда, 02.11.2011, 07:37 | Сообщение # 3 |
|
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Статус: Offline
| Сийдик – тош касаллигининг дифференциал ташхиси буйрак санчиғининг ўткир хуружи бўлган, қорин бўшлиғи ёки кичик чаноқ аъзолари ўткир касалликлари билан клиник кўриниши бўйича ўхшаш бўлган беморларда айниқса, маълум бир қийинчиликларни келтириб чиқаради. Буйрак санчиғини дифференциация қилишга тўғри келадиган ана шундай касалликларнинг асосий симптомларини билиш, уларга ўз вақтида ва тўғри ташхис қўйиш имконини беради.
Ўткир аппендицитда оғриқ эпигастрал соҳадан бошланади, секин–аста ўнг ёнбош соҳасига ўтади ва деярли касаллик бошланишидан гавда ҳароратининг кўтарилиши кузатилади. Бемор оёғини қорнига қисиб олган ҳолатда ўнг ёнбоши билан ётади. Чап ёнбоши билан ётганда оғриқ кучаяди, бунга ичак тутқичининг томири тортилиши ва қорин парданинг таъсирланиши сабаб бўлади. Одатда, қорин парда таъсирланишининг ҳамма симптомлари мусбат бўлади. Қон таҳлил қилинганда касалликнинг биринчи соатларидан ЭЧТ ва лейкоцитоз кўтарилганлиги аниқланади.
УТТ ва рентгенологик текширишни бажарганда: сийдик ажратиш тизими проекциясида тошларнинг соялари, косача–жом тизими кенгайганлиги, юқори сийдик йўлларида сийдик пассажи бузилиши, сийдик ва қон таҳлилларида ўзгаришлар йўқлиги ўткир аппендицит ташхисини қўйишга имкон беради. Болаларда буйрак санчиғи ўткир пиелонефрит билан асоратланганда дифференциал ташхис ўтказганда мураккаброқ ҳолат пайдо бўлади; ташхислаш хатолари 32% гача етади. Шубҳаланган ҳолатларда фақат лапароскопия қилингандан кейин охирги ташхис қўйилиши мумкин.
Ўткир холецистит– ўнг қовурға остида тўсатдан кучли оғриқнинг пайдо бўлиши. Бу кўпинча ёғлиқ, кўп овқатлар, спиртли ичимликлар ва бошқалар қабул қилгандан кейин вужудга келади. Оғриқ ўнг ўмров ости чуқурчасига (френикус симптоми), ўнг куракка тарқалади. Ортнер симптоми (ўнг қовурға ости бўйлаб тукуллатиш) кескин мусбат бўлади. Ўткир холецистит гавда ҳароратининг тобора кўтарилиб бориши, лейкоцитоз ва қон формуласининг чапга силжиши билан кузатилади. Қорин олди девори мушакларининг таранглашиши рўй беради, қорин парданинг таъсирланиш симптоми мусбат бўлади. Обструктив холециститда кўз оқи ва тери сарғайиши мумкин.
Меъда ва ўн икки бармоқ ичакнинг тешилган яраси эпигастрияда кучли, тўсатдан, «ханжарсимон» оғриқ бўлиши билан характерланади. Терининг оқариши, қусиш, одатда, қон аралашмаси – «қаҳва қуйқаси» билан бўлади. Бемор ҳаракатсиз ҳолатда, қоринни пайпаслаганда «тахтасимон», меъда–ичак трактининг ичидаги нарса қорин бўшлиғига тушиши ҳисобига қориннинг ҳамма бўлимларида қорин парданинг таъсирланиш симптомлари кескин мусбат бўлади. Перкуссияда қориннинг юқори бўлими устида тимпанит аниқланади.
Ўткир панкреатит эпигастрал соҳада тўсатдан пайдо бўладиган, орқага, елкага, қовурға остига тарқалувчи ва тезликда белни ўраб оладиган оғриқ, доимий характерга эга бўлиши билан характерланади. Гавда ҳарорати узоқ вақт меъёрда бўлиши мумкин. Оғриқ кўнгил айниши ва қусиш билан давом этади, перитонеал симптомлар кузатилади. Бемор умумий аҳволининг оғирлиги қонда ва сийдикда диастазанинг кескин кўтарилиши билан намоён бўлади.
Бачадондан ташқаридаги ҳомладорлик ҳайз кўриш циклининг бузилишидан олдин бўлади. Қориннинг пастида тўсатдан пайдо бўладиган кучли оғриқ беморни оёғини қорнига яқин келтириш билан мажбурий ҳолатни қабул қилишга мажбур қилади, оғриқ думғаза–умуртқа соҳасига тарқалади. Касалликнинг дастлабки соатларидан қорин парданинг таъсирланиш симптомлари ривожланади. Терининг оқариши, қалтираш кузатилиб, одатда, булар ички қон кетиш билан боғлиқ бўлади.
Кичик чаноқ аъзолари, умуртқа поғонаси, қорин бўшлиғидаги кўпгина касалликлар сийдик – тош касаллигига ўхшаш клиник кўринишга эга, лекин беморнинг касаллик ва ҳаёт анамнезини батафсил аниқлаш, синчиклаб ўтказилган физикал, клиник–лаборатор ва бошқа текширишлар тўғри ташхис қўйиш ва тегишли даво буюриш имконини беради.
Даволаш. Сийдик – тош касаллиги бўлган беморларни поликлиника ва касалхонада ишлайдиган шифокор–уролог даволаш керак. Шунинг билан бирга сийдик – тош касаллиги бўлган беморларни даволашга бошқа йўналишдаги шифокорларни: диетологлар, эндокринологлар, физиотерапевтлар, нефрологлар, педиатрларни жалб қилиш керак.
Сийдик – тош касаллиги сурункали ва қайталанувчи характерга эга эканлигини эътиборга олиб, беморларни даволашнинг асосий шарти поликлиника ва касалхона ўртасида кетма–кетлик, даволашнинг охирги натижаси учун биргаликда жавобгар бўлишдир. Болалар ва катталарда сийдик – тош касаллигини диспансер шароитида даволаш айниқса муҳим.
Сийдик – тош касаллигини даволаш, одатда: оператив, асбоб–ускуналар ва консерватив усуллар (дори–дармонлар) билан бирга комплекс олиб борилади.
Буйрак ёки сийдик йўлларидан тошни ҳам тўлқинли– зарба энергия, асбоб–ускуналар ёрдамида (тери ёки уретра орқали), ҳам тўғридан–тўгри операция вақтида олиб ташланади.
Ҳар қандай оператив даволаш сийдик – тош касаллигини даволашда этиологик усул бўлмайди, чунки тош ҳосил бўлишининг сабабини бартараф қилмайди, у фақат беморни тошдан қутулишига қаратилган бўлади. Сийдик– тош касаллиги буйрак ва юқори сийдик йўлларининг функцияси бузилишига, гидронефротик трансформацияга, буйрак бужмайишига олиб келувчи асорат билан кечганда оператив даволаш қилинади, улар маълум бир клиник симптомлар билан намоён бўлиши мумкин. Бундай шароитда дори–дармонлар билан даволашнинг келажаги бўлмайди. Уни фақат симптоматик мақсад билан (оғриқ сезгиларини ва яллиғланиш жараёнини бартараф қилиш) ва касаллик асоратларининг олдини олиш учун ўтказиш мумкин.
Тошни олиш учун операция қилингандан кейин ёки тош ўзи мустақил чиққанда тошнинг қайта ҳосил бўлиши ёки агар унинг бўлаклари қолган бўлса, катталашишининг олдини олишга қаратилган консерватив даво қилинади.
Шунинг билан бирга 3–5% беморларда клиник намоён бўлмайдиган буйрак тошлари (косачалардаги кичкина тошлар) бўлади, улар кўп йиллар давомида буйрак функциясини бузмайди ва тасодифан топилиши мумкин. Бундай беморлар, айниқса болалар, диспансер кузатувида бўлиши керак ва уларга тошнинг катталашишининг олдини олишга қаратилган дори–дармонлар билан даво ўтказилади. Оператив даволашга қарши кўрсатмалар бўлганда ҳам консерватив даволаш қилинади.
Консерватив даволаш умумқувватлантирувчи тадбирлар, парҳез овқатлар, дори–дармонлар, физиотерапевтик ва санаторий–курортларда даволашдан иборат.
Сийдик – тош касаллигини дори–дармонлар билан даволаш жомда ёки сийдик найида кичкина тош бўлганда, унинг ўз – ўзидан чиқиб кетишига эришиш мақсадида уродинамикани фаоллаштиришга, сийдик йўлларидаги инфекцияга қарши курашишга ва тошларни эритишга уринишга қаратилади. Сийдик найидаги тошнинг (0,5 см гача) мустақил чиқишга мойиллиги бўлганда, бактериостатик, спазмолитик ва седатив таъсир кўрсатувчи терпен гуруҳидаги дорилар (цистенал, уролисан, артемизол, энатин, ависан ва б.) қўлланилади. Сийдикни оксидловчи, диуретик ва спазмолитик хусусиятга эга бўлган қуруқ рўян экстракти ҳам ишлатилади. Тошнинг катталиги 0,5см дан кичкина бўлганда ёки дистанцион литотрипсия ўтказилгандан кейин тошнинг бўлаги 0,4–0,5см дан катта бўлмаса ва обструктив пиелонефрит симптомлари бўлмаса, тошни ҳайдовчи даво буюрилади.
Сийдик – тош касаллигини даволашда буйрак санчиғини тўхтатишга қаратилган тадбирлар алоҳида ўринни эгаллайди. Уларни иссиқ муолажалар (грелка, иссиқ ванна), оғриқни қолдиради ва спазмолитик дориларни (диклофенак 3 мл мушак орасига ёки баралгин 5 мл мушак орасига ёки вена ичига, 0,1% ли атропин эритмаси 1 мл дан, 1–2% ли трамадол, омнопан ёки промедол эритмаси 1 мл дан тери остига ёки 0, 005 г дан ёки папаверин 0,02 г дан бир кунда 3–4 марта ичишга) инъекцияси билан бирга бошлаш мақсадга мувофиқдир. Сийдик найининг пастки қисмида тош бўлганда буйрак санчиғи хуружини кўпинча эркакларда уруғ тизимчаси соҳасига, аёлларда бачадоннинг юмалоқ бойлами соҳасига (Лорин–Эпиштейн бўйича блокада) 40–60 мл 0,5% ли новокаин эритмасини юбориш билан тўхтатишга эришилади. Школьников бўйича чаноқ ичи новокаинли блокадаси ҳам ҳудди шундай самара бериши мумкин.
Буйраклар ва жигарнинг функционал ҳолатини, зардоб концентрациясини, тош ҳосил қилувчи моддаларнинг буйракдан суткалик экскрециясини ва сийдик ажратиш тизимининг микробиологик ҳолатини аниқлашга, моддалар алмашинувининг бузилишини тузатишга қаратилган профилактик даволаш, кўрсатмаси бўйича беморни текшириш маълумотлари асосида буюрилади,. Даволаш курсларининг сони шифокор ва лаборатория назорати остида йил давомида алоҳида аниқланади.
Даволаш самарасини назорат қилиш кузатувнинг биринчи йилида уч ойда бир марта амалга оширилади ва бу буйракларни ультратовуш текшириш, буйракларнинг функционал ҳолатини ва тош ҳосил қилувчи моддаларнинг алмашинувини баҳолаш учун қон ва сийдикнинг биокимёвий таҳлилини ўтказишдан иборат бўлади. Сийдик ажратиш тизимида инфекцион яллиғланиш жараёни бўлса, 3 ойда бир марта сийдикнинг микробиологик таҳлили микрофлоранинг антибактериал дориларга сезгирлигини аниқлаш билан ўтказилади. Кейинчалик комплекс назорат ярим йилда бир марта қилинади.
Консерватив даволашнинг боришида парҳез ва сув режимига риоя қилишга катта аҳамият берилади, бу меъёрдаги моддалар алмашинувининг тикланишига имкон беради. Парҳез, одатда, моддалар алмашинуви бузилиши турига қараб буюрилади.
Сийдик – тош касаллигига олиб келувчи моддалар алмашинувининг ҳар қандай шаклдаги бузилишини консерватив даволашда суткалик ичиладиган суюқлик 2–2,5 л дан кам бўлмаслиги мақсадга мувофиқдир. Пурин алмашинуви бузилганда ва урат тошларида парҳез билан даволаш сийдик кислотаси ҳосил бўлишига имкон берувчи маҳсулотларни – гўштли шўрва, қовурилган ва димланган гўшт, мия, буйрак, жигар, дуккакли, қаҳва, шоколад, спиртли ичимликларни истеъмол қилишни чеклаш, шунингдек аччиқ овқатларни ман этишдан иборат. Тош ҳосил бўлишининг олдини олиш мақсадида дори маҳсулотларидан ксантиноксидаза ингибиторлари (аллопуринол), урикуретиклар (бензбромарон), уларни эритиш мақсадида эса цитрат аралашмаси (блемарен, уролит U) ишлатилади. Бундай дорилар билан даволаганда урат тошлари бўлган беморларда тошларнинг кичрайиши, баъзи ҳолларда унинг тўлиқ эриганлиги кузатилади.
Оксолат кислатаси алмашинуви бузилганда ва кальций – оксалат тошларида парҳез организмга оксолат кислатаси киришини чеклашдан иборат: салат, шпинат, шовул ман этилади, картошка, сабзи, сут, пишлоқ, шоколад, қора қорақант, қулупнай, аччиқ чой, какао истеъмол қилиш камайтирилади. Дорилардан В6 витамини 0,0,2 г дан бир ой давомида ичирилади ёки 5% ли эритмаси 1мл дан кун ора мушак орасига юборилади. Даволаш курси 15 инъекция. Бир йилда бир нечта курс қайтарилади, магний оксиди 0,3г дан бир ой давомида бир кунда уч марта. Гипиркальциурияда тиазидлар (гидрохлоротиазид), даволаш курси – 1ой, дифосфонатлар (этидрон кислота), буюрилади, даволаш курси – 1 ой .
Фосфатурияда ва фосфат тошларда сийдик ишқорли реакцияга эга бўлади. Бундай беморларга сийдикни оксидлашга имкон берувчи, таркибида кальций кам бўлган парҳез зарур. У сут, пишлоқ, сабзавотларни чеклашни назарда тутади. Кўпроқ гўштли овқатлар, балиқ, ҳамирли овқат, ўсимлик мойи буюрилади. Гиперкальцийурияда дорилардан дифосфонатлар(этидрон кислота), даволаш курси – 1ой ишлатилади. Сийдикни оксидлаш мақсадида яна хлорид кислота 10–15 томчидан 1/2 стакан сувга солиб овқат вақтида кунига 3–4 марта, бензой кислота 0,05г дан кунига 2 марта, аммоний хлорид 0,5г дан кунига 5–6 марта буюрилади.
Фосфатли кристаллурияда сийдик ҳайдовчи ва яллиғланишга қарши дорилар ва ўсимликлардан тайёрланган дорилар қўлланилади, даволаш курси 1–3 ой. Цистин тошларида суткалик суюқликни қабул қилиш 3 л дан кам бўлмагани мақул. Цитрат аралашмалари қабул қилинади, даволаш курси 1–6 ой. Спазмолитиклар ва анальгетиклар билан даволаш курси кўрсатмасига биноан алоҳида аниқланади.
Ўсимлик диуретиклари. Сийдик ҳайдовчи ўтлар (арча меваси, толокнянка барги, дала қирқ бўғими ўти, буйрак чойи барги, брусника барги, кўк бўтакўз гули, қайин куртаги ва б.) ёки ўсимликлардан тайёрланган – расмий дорилар (фитолизин, уролесан, цистон, леспенефрил, цистенал, олиметин, ависан, гинджалелинг ва б.), даволаш курси 2–3 ҳафта, яллиғланишга қарши ёки антибактериал дорилар (даволаш курси 7–10 кун) кенг қўлланилади.
Тошни ҳайдовчи даволашни ўтказишда дори–дармонлар билан бирга физик омиллар ҳам юқори Самара беради. Даволаш самарасини ошириш мақсадида юқори сийдик йўлларида тош ёки унинг фрагментининг жойлашган жойига қараб ҳар хил физиотерапевтик муолажалар: диатермик токлар, лазеротерапия, вибротерапия, амплипульс токлар ва бошқалар дифференцияланиб қўлланилади.
Санаторий–курортларда даволаш. Сийдик – тош касаллигида санаторий–курортларда даволаш тош бўлмаган даврда ҳам (тош олингандан ёки ўзи тушгандан кейин), тош бўлганда ҳам қўлланилади. Унга майда тошлар (0,5см гача) бўлганда ва юқори сийдик йўлларида оператив йўл билан тўғрилашга зарурият бўладиган обструктив ўзгаришлар бўлмаганда рухсат берилади. Курортларда даволаш шифокорнинг қатъий кўрсатмасига қараб ва метаболик бузилишлар алмашинуви текширишларига асосланиб амалга оширилиши керак. Акс ҳолда у тескари натижага – тошларнинг катталашишига олиб келиши мумкин. Минерал сувлар диурезни оширади, сийдикнинг рН, унинг электролит таркиби ва қоннинг кислота–ишқор ҳолати ўзгаришига имкон беради.
Сийдик кислотаси тоши бўлган беморларни сийдик кислатали реакцияда бўлса Железноводск (славян, смирнов), Ессентуки (№ 4,17), Боржоми, ТИБ–2 ва бошқа, курортларда ишқорли минерал сувлар билан, ҳамда кучсиз минералланган ишқорли минерал сувлар билан даволаш зарур. Кальций–оксалат тошларда кучсиз кислатали, кучсиз минераллашган минерал сувли курортларда: Ессентуки (№20), Трускавец (нафтуся), Саирме ва бошқаларда даволаш зарур. Фосфор–кальций алмашинуви бузилишидан ҳосил бўлган кальций фосфат тошларида, одатда, сийдик ишқорли реакцияда бўлади. Бунда Железноводск, Пятигорск, Кисловодск ва бошқа курортларда даволаш керак, уларнинг минерал сувлари (нафтуся, нарзан, арзни) сийдикни оксидлашга ёрдам беради. Цистин тошларида беморларни Железноводск, Ессентуки, Пятигорск курортларига жўнатиш керак.
Сийдик тошларини оператив йўл билан олиб ташлаш. Оператив даволашни танлашнинг асосий принципи, аниқ ҳолатда бемор ва буйрак учун оптимал ҳамда энг кам шикастлайдиган усулни қўллаб сийдик йўлларидан тошни олиб ташлашдир.
Ҳар қандай оператив даво этиопатогенетик бўлмайди ва беморни касалликнинг қайталанишидан қутқара олмайди.
Оператив даволашга у дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсия ёки очиқ операция бўладими унга ҳаётий муҳим аъзоларни ва тўғридан - тўғри буйракни тайёрлаш зарур. Бундай мақсад билан операциядан олдинги даврда микроциркуляцияни яхшилайдиган дорилар, антиоксидантлар (токоферол – Е витамини) буюрилади, антибактериал ва кўрсатмасига биноан дезинтоксикацион даво ыилинади. Буйраклар тош билан тўсилиб, буйрак етишмовчилиги билан асоратланганда, операциядан олдин кўпинча азотемияни камайтириш ва эҳтимол кейинчалик оператив даво ўтказишни енгиллаштириш учун буйракларни дренажлашга (тери орқали пункцияли нефростомия) тўғри келиши мумкин.
Ўтган юз йилликнинг 80 йилларигача, ўн йиллар давомида сийдик ажратиш тизимидан тошларни олиб ташлашнинг ягона усули очиқ операция қилиш бўлган.
Сийдик – тош касаллигининг ҳар хил асоратлари ривожланганда тошни олиб ташланган, шу сабабли операциялар сийдик – тош касаллигининг клиник кечиши оғирлигига қараб аъзони сақлаб қолувчи (пиелолитотомия, нефролитотомия, уретеролитотомия, цистолитотомия, секцияли нефролитотомия, пиелонефролитотомия ва б.) ва аъзони олиб ташловчи (нефрэктомия) турларга бўлинади.
Ҳозирги кунда анестезиология соҳасининг ютуқлари ва жаррохлик техникасининг такомиллашиши зарарланган буйракнинг функцияси 70–80 % га етишмаганда ҳам аъзони сақлаб қолиш операциясини амалга ошириш имконини беради.
Айтиб ўтилган очиқ операциялардан ташқари, клиник амалиётда шундай вазият пайдо бўладики, бунда оператив даволашнинг ҳажми кўпайиши мумкин. Масалан, сийдик–тош касаллиги қайталаниши сабабли режали операцияларни ўтказганда, бир нечта операциядан кейин баъзан нафақат тошни олишга зарурият пайдо бўлади, балки буйракдан сийдикни адекват оқишини амалга ошириш учун уретерокаликоаностомоз (сийдик найини пастки косача билан улаш) ёки ҳар хил турдаги уретеропиелоанастомозлар амалга оширилади. Буйракнинг пастки сегменти бужмайганда тошни олиш билан бирга буйракнинг пастки сегменти резекция қилинади, бу тош ҳосил бўлишининг олдини олиш учун ҳизмат қилади. Нефроптоз тош ҳосил бўлишининг маҳаллий омили бўлиши мумкинлиги сабабли, оператив даволаш нефропексия ( буйракни тикиб қўйиш) билан тўлдирилади.
Шошилинч урологик амалиётда сийдик – тош касаллиги туфайли ўткир пиелонефрит билан асоратланган (гавда ҳарорати 38–39 0С, заҳарланиш белгилари, септик ҳолат ва б.) бемор келганда, оператив даволаш фақат жомдан осон олинадиган тошларни олишга, буйракни нефростома билан дренажлашга ва уни тўла декапсуляция қилишга қаратилган бўлади. Бундай вазиятда урологнинг асосий вазифаси буйракдан сийдикни ажратиб қўйишдан, декапсуляция қилишдан ва кўрсатмасига биноан йиринглаган жойлар (карбункуллар) ни ёришдан иборат бўлади. Агар бу муолажани енгил амалга ошириб бўлса ва шикастланиш келтириб чиқармаса, фақат шундай ҳолда тошлар олинади.
Сийдик – тош касаллигининг энг оғир ва мураккаб шакллари: жуда катта маржонсимон тошлар, иккиламчи тошлар, буларда сийдик йўлларида реконструкция жаррохлиги зарур. Буйраклардаги тошлар йирингли–деструктив пиелонефрит билан асоратланганда, буйраклардаги тошлар буйрак етишмовчилиги билан асоратланганда, буйраклар ва сийдик найларидаги тошларда, дистанцияли литотрипсия ёки эндохирургия тўғри келмайдиган бўлса, очиқ операцияларни қилишга кўрсатма бўла
ди.
|
| |
| |
| Giyos | Дата: Среда, 02.11.2011, 07:38 | Сообщение # 4 |
|
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Статус: Offline
| Пиелолитотомия (10.6 – расм) – энг кам шикастлайдиган ва кенг қўлланиладиган усул.
10.6 – расм. Пиелолитотомия.
Анатомик хусусиятларига, буйракка ёндошиш ва жом деворини очишга қараб операция орқа пиелолитотомияга (90% гача ҳолларда, меъёрдаги шароитда буйракнинг қон томирлар оёқчаси жомнинг олдида жойлашади), олдинги пиелолитотомияга (7% гача ротацияланган буйракда, жомнинг орқа юзасида қон томирлар жойлашганда, дистопияланган буйракда), пастки пиелолитотомияга (3% гача жомнинг олди ва орқа юзасида магистрал томирлар борлиги, чандиқлар сабабли жомга ёндошиш қийин бўлганда) бўлинади. Субкортикал пиелолитотомия (олдинги ёки орқа) буйрак ичи туридаги жомдан катта тошларни олиш учун ишлатилади. Бундай кириш билан етарли кесишни (жом–сийдик найи сегментини шикастламасдан) бажаришда жомнинг юзаси катталашади, бу тошни олишни осонлаштиради.
Нефролитотомия (10.7– расм) ҳаддан ташқари ҳар хил катталикдаги буйрак тошларида қўлланилади.
10. 7 – расм. Нефролитотомия.
Масалан, косачалардаги катта тошларни агар унинг бўйинчаси тор бўлса жом орқали олиб ташлаш мумкин эмас, чунки бу худди маржонсимон тошларни жом орқали олиб ташлагандай косачанинг бўйинчаси шикастланишига ва қон оқишига олиб келиши мумкин. Бундай тошлар нефролитотомия йўли билан олинади: тош жойлашган косача устидан паренхима кесилади, косача очилади ва ундан тош олиб ташланади.
Кўпинча 2 та кириш қилинади: пиелолитотомия 1–2 нефростомик кесишлар билан, бу кўпинча қўзиқоринга ўхшаш косача ўсиғи бўлганда, маржонсимон шаклдаги нефролитиазда бирга қўшиб қилинади.
Иложи топилмаган вазиятда, яъни маржонсимон тош мураккаб стереометрик конфигурацияга эга бўлиб, жомга ёндошиш қийин бўлганда (буйракда бир неча марта операция қилинганда) секцияли нефролитотомия қўлланилади. Бу буйракнинг функцияси 50% дан кўпроқ йўқолганда ва паренхима юпқалашиб қолганда тавсия этилади. Кесиш буйракнинг қовурғаси бўйлаб юқори сегментидан пастки сегментигача косача–жом тизимини очиш, кейинчалик косачалар орасидаги бўшлиқни тикиб чиқиш билан амалга оширилиши сабабли, операция жуда шикастли. Арсеналда бошқа кам шикастлайдиган усуллар (тери орқали эндохирурия, дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсия) мавжуд бўлганда, болаларда, айниқса кичик ёшдагиларда секцияли нефролитотомия жуда ҳам маъқул эмас.
Операциядан кейинги давр. Операциядан кейинги биринчи соатларида дорилар билан даволаш (микроциркуляцияни яхшилайдиган, антиоксидант дорилар, инфузияли даволаш) буйракнинг функциясини тиклашга, яллиғланиш асоратларининг олдини олишга (антибактериал, кимёвий ва яллиғланишга қарши даволаш) қаратилган бўлиши керак. Нефростомик ёки пиелостомик дренажларнинг адекват ишлаши муҳим аҳамиятга эга. Операциядан кейин дренажларни парвариш қилиш нафақат буйрак функцияси тикланишининг асоси бўлади, балки кўпинча сийдик оқмалари ривожланиши ва шифохона штаммлари қўзғатадиган яллиғланиш асоратларининг олдини олади. Дренаж 14–20 суткадан вақтлироқ олинмайди. Дренажни олишдан олдин тош бўлакчалари қолиб кетмаганлигига ишонч хосил қилиш, умумий рентген сурати ва юқори сийдик йўлларининг ўтказувчанлигини аниқлаш учун албатта антеград пиелоуретерография қилинади.
Уретеролитотомия (10.8– расм) – очиқ операция воситаси билан сийдик найини очгандан кейин, ундаги тошни олиб ташлаш.
10.8 – расм. Уретеролитотомия
Рентгеноэндоскопик усуллар ва дистанцияли литотрипсия (10.9– расм) жорий қилиниши билан очиқ операция борган сари камроқ қўлланилмоқда.
10.9 – расм. Нефроскопия, литотрипсия.
Уретеролитотомия эндоскопик ва дистанцияли литотрипсия усулларини ишлатиш мумкин бўлмаган ёки улар самара бермаган ҳолларда қўлланилади. Уретеролитотомиядан кўпинча сийдик найининг юқори учдан бир қисмида катта тош бўлганда, у ўткир йирингли пиелонефрит ривожланиши билан асоратланганда фойдаланилади. Бундай вазиятда уретеролитотомия буйракни тафтиш, декапсуляция ва нефростомия қилиш билан бирга қўшиб қилинади. Тошнинг жойлашишига қараб сийдик найига кириш, тош сийдик найининг юқори учдан бир қисмида – люмботомик (Федоров бўйича), тош сийдик найининг ўрта учдан бир қисмида – параректал, мушаклараро, тошлар сийдик найининг пастки учдан бир қисмида жойлашганда – ёнбош (Пирогов, Израел бўйича) кесимлар билан бўлиши мумкин. Сийдик найини ажратгандан ва унда тош аниқлангандан кейин сийдик найининг девори тош турган жойдан юқорида узунасига кесилади ва тош олингандан кейин сийдик найининг ўтказувчанлиги катетер ёрдамида текширилади, кесилган жой жипслаштириб тикилади. Буйракнинг функцияси пасайганда ёки сийдик инфекцияланганда кесилган жой орқали ички стент ўрнатилади ва унинг устидан сийдик найининг кесилган жойи тикилади.
Тошларни олиб ташлашнинг рентгенэндоскопик усуллари.
А. Трансуретрал рентгенэндоскопик эндохирургия. Цистоскопларнинг яратилиши қовуқдан ва сийдик найларидан тошларни олиб ташлаш имконини кенгайтиришга ёрдам берди. Цистолитотрипсия – қовуқдаги тошни парчалаш ва цистоскопнинг тубуси орқали фрагментларини олиб ташлаш, сийдик – тошларини эндоскопик йўл билан олиб ташлаш усулларидан биридир. Цистоскопли – литототриптор ёрдамида тош механик усул билан кўрув назорати остида майда фрагментларгача парчаланади, улар кейин цистоскопнинг тубуси орқали ювилади (10.10 – расм). 10.10 – расм. Контактли уретеролитотрипсия
Контактли электрогидравлик литотриптор «Урат–1» ўтган юз йилликнинг 50–60 йилларида уларнинг ўрнини мувффақиятли босди. Қовуққа киритилган электроднинг учида электрик разряд содир бўлади, у сувли муҳитда тош билан қаттиқ контактда бўлганда уни майда бўлакларга парчалайди.
Махсус эндоскоплар яратилгунгача сийдик найидаги тошларни рентгентелевизор экрани назорати остида жуда хилма–хил илгак экстракторлар ёрдамида олиб ташлаш усули –уретеролитоэкстракция , улардан энг кўп номи чиққани Цейса илмоғи ва Дормиа саватчаси (10.11 – расм) кенг қўлланила бошлади.
10.11 – расм. Уретеролитоэкстракция учун асбоблар. а – Цейса илмоғи, б – Дормиа саватчаси, в – литоэкстрактор.
Цейса илмоғи (ҳалқа) – сийдик найи катетери. Унинг ичига катетернинг учидан чиқувчи ва катетернинг учидан 2–3 см оралиғида қилинган тешиклар орқали яна унинг ичига кирувчи капрон ипи ўтказилган. Ипни тортганда катетернинг учи эгилади ва илмоқ ҳосил бўлади, у тошни илинтириб олади.
Дормиа саватчаси – сийдик найи катетери. Унинг ичида темир ўқи бўлиб, чиқадиган, очиладиган саватча билан тугалланади, у 3–4–5–7та темир ипчалардан ташкил топиши мумкин. Катетердан чиқарилганда саватча очилади, у билан тош илинтириб олинади ва ўқни орқага киргизганда, тошни маҳкам қисган ҳолда, кейин уни литоэкстракция қилиш учун саватча бекилади.
Қовуққа спазмолитик ва оғриқсизлантирувчи дорилар киргизилгандан кейин катетерловчи цистоскоп киритилади, унинг ишчи каналидан сийдик найининг оғизчасига кўрув назорати остида экстрактор киритилади, унинг учи тошдан юқорига олиб борилади. Айни вақтда экран назорати остида тош илиб олинади ва цистоскоп олингандан кейин сийдик найида экстрактор 1–2 кунга унга озгина юк осиб (200 г гача) қолдирилади. Ҳар қандай литоэкстракциянинг асоратларидан бири сийдик найининг шиллиқ қаватини илиб олиш ва кейин сийдик найининг узулиши ёки шикастланиш торайиши мумкинлигидир.
Ҳозирги вақтда тошларни асбоблар билан олишнинг бундай усуллари фақат тарихий аҳамиятга эга.
Буйракни (нефроскоплар) ва сийдик найини (уретеропиелоскоплар) кўздан кечиш учун энг янги қаттиқ ва эластик эндоскопларнинг яратилиши ва кенг жорий қилиниши мукаммал асбоб–ускуналар билан таъминланиши сийдик – тош касаллигини даволашга ёндошишни анчагина даражада ўзгартирди.
Ҳозирги кунда трансуретрал рентгенэндоскопик жаррохлик кўпгина урологик касалликларни даволашда асосий ўринни эгаллади, сийдик – тош касаллигини даволашда самараси жихатидан эса дистанцияли тўлқинли – зарба литотрипсиядан бир оз орқада қолади. Дистанцияли тўлқинли – зарба литотрипсия 20–30 % эндоскопик операциялар – юқори сийдик йўлларидан тошли йўлакча деб аталувчини олиб ташлаш билан тўлдирилади.
Трансуретрал эндохирургия сийдик – тош касаллигини даволашда кўпроқ уретрадан, қовуқдан ва сийдик найидан тошларни олиб ташлаш учун қўлланилади.
Трансуретрал эндоскопик операцияларга зид кўрсатманинг асосийлари: ўткир уретрит, простатит, эпидидимит, цистит, пиелонефрит; 2) беморни ётқизишга ва тўғридан–тўғри цистоскопияни амалга оширишга имкон бермайдиган таянч –ҳаракат аппаратининг деформацияси; 3) катта ўлчамдаги простата безининг хавфсиз гиперплазияси (аденома); 4) кичик чаноқ аъзоларида ва бошқаларда олдин ўтказилган операциялардан кейин сийдик найининг чандиқли деформацияси.
Б.Трансуретрал уретеролитотрипсия ва литоэкстракция рентгеноперацион бўлган жойда қилинади. Цистоскопияда қовуқ кўрилгандан кейин ва сийдик найининг оғизчасини кенгайтирувчи асбоблар (бужлаш, баллонли дилятация) билан кенгайтиргандан кейин, сийдик найига тош жойлашган томонга қаттиқ, камроқ эса эластик уретеропиелоскоп киритилади. Тошни олиш усули (литоэкстракция, литотрипсия, литолапоксия – дезинтеграция ва бир вақтда аспирация қилиш) сийдик найидаги тош турган жойнинг зонасини ва пастки қисмининг (торайган жой, букулишлар, сийдик найи шиллиқ қаватидаги яллиғланиш ўзгаришлари, қонаш ва бошқалар борлиги) ҳолатини бевосита кўздан кечиргандан ва тошнинг катталиги аниқлагандан кейин танланади.
Сийдик найининг пастки учдан бир қисмида жойлашган кичкина (0,3 – 0,6см) ва ҳаракатчан тошларда тошни учи билан илиб оладиган асбоблар ёки Дормиа типидаги саватча ёрдамида уретеролитоэкстракция қилинади, улар уретероскопнинг ишчи қаналидан тошга олиб келинади, кўрув назорати остида илиб олинади ва олиб ташланади. Каттароқ ва санчилган тошларда ҳамда тош битта жойда узоқ турганда (бу одатда сийдик найининг деворида яққол яллиғланиш ўзгаришларига олиб келади) учраши мумкин бўлган асоратларнинг олдини олиш учун аввал бирор усул билан майдаланади, кейин эса зарурият бўлганда майдаланган бўлаклари литоэкстрактор билан олиб ташланади.
Контактли литотрипсия – тошни манба билан бевосита мажбурий контактда бўлганда майдалаш. Бунда тош ҳар хил типдаги аппаратлар билан майдаланади. Бу аппаратлар энергия генерациясининг манбалари (электрогидравлик, лазерли, ультратовушли, пневматик) билан фарқ қилиб, улардан ҳар бири тошнинг катталиги ва қаттиқлигига, шиллиқ қаватнинг ҳолатига ва бошқаларга қараб афзалликга эга.
Трансуретрал уретеролитотрипсия ва литоэкстракция кўпинча тош сийдик найининг ўрта ва пастки учдан бир қисмида жойлашганда қўлланилади, бунда усулнинг самара 82–96% ҳолларда беради. Тош сийдик найининг юқори учдан бирида жойлашганда операциянинг натижаси бир оз пастроқ ва 41–49% ни ташкил қилади. Кўпинча ирригация суюқлиги билан тошнинг жомга силжиши содир бўлади, у ердан уни қаттиқ уретроскоп билан қидириш деярли мумкин эмас.
Рентгенэндоскопик операциянинг муваффақиятсизлигидан кейин (тошнинг косача–жом тизимига миграция бўлиши) дистанцияли литотрипсиянинг қўлланилиши трансуретрал эндохирургиянинг асоратларини анчагина фоизга камайтирди ва сийдик найида тоши бўлган беморларни даволаш самарасини оширди.
Операциядан кейинги обструктив пиелонефритнинг олдини олиш мақсадида (сийдик найининг тош бўлаклари билан обструкцияси, сийдик найи оғизчасининг шиши ва б.) трансуретрал уретеролитотрипсиядан кейин ҳамма беморларда юқори сийдик йўлларини сийдик найи катетери билан 1–2 суткага дренажлаш керак. Операция пайтида тошнинг узоқ муддат турган зонасида сийдик найининг тешилиши ёки яққол торайганлиги аниқланса, буйракни дренажлаш муддати 3–4 ҳафтагача узайтирилади, операция эса рефлюксга қарши ички осма стент (агар у йўқ бўлса, пункцияли нефростомия қилинади) ўрнатиш билан тамомланади.
Трансуретрал уретеролитотрипсия ва литоэкстракция вақтида энг кўп учрайдиган асоратлари орасида ўткир пиелонефрит, ўткир простатит, сийдик найининг тешилишини ажратиш зарур. Камдан – кам учрайдиган асорати сийдик найининг узулиши бўлади.
Эндоскопик техниканинг ривожланиши ва кичкина эндоскоплар яратилиши сийдик – тош касаллиги билан азоб чекаётган ҳар хил ёшдаги болаларда трансуретрал эндоскопик даволаш усулларини кенгроқ жорий қилиш имконини беради.
В. Ўтган асрнинг 70 – йилларидан бошлаб буйраклардаги ягона, кўп ва маржонсимон тошларни олишда тери орқали (перкутан) рентгенэндоскопик жарроҳлик мустақил усул сифатида қўлланилмоқда. Ҳатто, дистанцияли тўлқинли – зарба литотрипсия жорий қилинса ҳам перкутан рентгенэндоскопик жарроҳлик аҳамиятини йўқотмади, чунки бу усул нафақат бир вақтнинг ўзида буйракдаги тошни парчалаш ва олиб ташлаш имконини беради, балки операциянинг боришида кўрсатмасига биноан тош ҳосил бўлишига олиб келувчи сийдик пассажининг бузилишини тўғрилаш ҳам (эндопиелотомия – жом–сийдик найи сегментининг торайган жойини кесиш) бир пайтда бажарилади. Дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсияни техник сабабларга кўра бажариб бўлмаса ёки самарасиз бўлса, очиқ операция усули эса бемор учун юқори xавф билан боғлиқ бўлса, перкутан рентгенэндоскопик жарроҳлик қўлланилади.
Перкутан рентгенэндоскопик жаррохликга буйракнинг тери юзасидан анчагина узоқлашиши (семизлик), қон ивиш тизимининг бузилиши, ўткир пиелонефрит ва ҳар қандай жойда жойлашган яллиғланиш жараёни, косачалардаги кўп тошлар (говаксимон буйрак) ва очиқ операциялар лозим бўладиган аномалиялар (буйрак резекцияси, уретерокаликоанастомоз, уретеропиелоанастомоз ва б.) асосий зид кўрсатмалар бўлади.
Буйракдан тери орқали тошларни олиш операциялари (перкутан нефролитотрипсия, нефролитоэкстракция) рентгеноперацион хонасида эпидурал наркоз билан ретроград пиелография ва косача–жом тизимини визуализация қилиш учун жомга олдиндан катетер киритилгандан кейин қилинади. Жомга катетерни киритиш сийдик найи бўшлиғига майдаланган тош бўлакчаларининг миграция бўлишига ҳам тўсиқ бўлади. Беморни қорнига ётқизилган ҳолатда энг муҳим босқич ультратовуш ва рентгентелевизор назорати остида тери орқали косача–жом тизимини (кўпинча буйракнинг пастки сегменти косачаларидан бирортаси орқали) пункция қилиш амалга оширилади. Жомга игнадан киритилган сим (тор) ўтказгич бўйича тери орқали қилинган тешик йўли бужланади ва буйракка нефроскоп теридан буйракнинг косача–жом тизимигача стабил канал яратувчи ғилоф билан киритилади (10.12 – расм). Буйракдан тошларни тўла олиш учун кўп ва маржонсимон тошларда кўпинча 2 – 4 дан пункцияли кириш қилишга тўғри келади
10.12 – расм. Перкутан нефролитоэкстракция.
Буйракнинг косача–жом тизимини эндоскоп билан кўздан кечирганда тош топилади, жом–сийдик найи сегментининг жойлашган ориентири олдин антеград йўл билан киритилган жомда жойлашган катетер бўлади. Агар тошнинг ўлчами эндоскоп тубуси ёки ғилоф ўлчамидан кичик бўлса, унда тошни ҳар қандай илгич билан ушлаб олиб, бутунлай олиб ташлаш мумкин – литоэкстракция. Тошнинг ўлчами 1см дан катта бўлса, уни олдин парчалаш лозим: нефроскопнинг ишчи канали бўйлаб литотрипторнинг зонди киритилади (сийдик найидаги тошларни контактли майдалаш учун ишлатиладиганга ўхшаш) ва кўрув назорати остида контактли литотрипсия қилинади. Парчаланган майда бўлакларни литоэкстракция билан ёки ирригация суюқлигини фаол аспирация қилиш вақтида олиб ташланади. Тош жойлашган жойдан пастда торайиш бор бўлса, тошни олгандан кейин, орқасидан торайган жойни эндоскопик йўл билан коррекция қилиш – эндопиелотомия, баллонли дилятация ёки бужлаш мумкин.
Тошнинг ҳамма бўлаклари олингандан кейин буйракка нефроскоп орқали 2–5 кунлик муддат билан нефростомик дренаж (унинг диаметри тубуснинг диаметрига тўғри келиши керак) ўрнатилади.
Перкутан операциядан кейин косачалар ёки сийдик найида қолган тошларни қаттиқ асбоб–ускуналар билан олиб бўлмаганда фибронефроуретероскоп ёки уретероскоп ёрдамида олиб ташлаш мумкин. Лекин дистанцияли тўлқинли – зарба литотрипсия кўпинча даволашни ва резидуал тошларни парчалашни тугаллаш учун ишлатилади.
8–14 ёшдаги болаларга катталар учун ишлатиладиган асбоб–ускуналарни ишлатиш мумкин, ҳолбуки кичик ёшдаги болаларга кичик диаметрдаги асбоблар ишлатилади.
Дистанцияли тўлқинли – зарба литотрипсия. 1980 йилдан клиник амалиётда ҳам болаларда, ҳам катталарда сийдик – тошларини майда бўлакларгача парчалаш, ҳеч қандай асбоб–ускуналарни ишлатмасдан мустақил чиқиб кетишига имкон берувчи тошларни олиб ташлаш усули дистанцияли тўлқинли– зарба литотрипсия қўлланила бошлади.
Контактли электрогидравлик литотриптор принципи қуйидагича тўлқинли –зарбалар тошни фақат у билан контактда бўлганда парчалайди, немис олимлари махсус рефлектор ишлаб чиқдилар, бу тўлқинли – зарбаларни маълум бир масофадан узатиш ва беморнинг гавдасидаги тошни парчалаш имконини беради.
Дистанцияли литотрипсиянинг жорий қилиниши тошларни парчалашда ва олиб ташлашда юқори натижаларга эришиш ва сийдик – тош касаллигини даволашда кузатиладиган асоратлар сони ва характерини анчагина камайтириш имконини берди.
Тўлқинли – зарбалар бутунлай шикастлантирмайди дейиш мумкин эмас. Буйракда стресс, лат ейиш рўй беради, улар кўпинча 5–7 сутка давомида бартараф қилинади. Ҳар бир аниқ вазиятда мумкин бўлган энергиянинг ва қўлланилган импульслар сонининг меъёрдан ошиши буйрак тўқимасига кўполроқ таъсир қилишга, ҳужайралар тузилишининг ўзгаришигача олиб келиши мумкин.
Тўлқинли – зарба импульслари учун сийдик – тошларининг физик–кимёвий хусусиятлари анчагина аҳамиятга эга. Масалан катталиги 1см бўлган бир хил таркибли тош –кальций моногидратни парчалашга 3000 тагача импульс керак бўлади, унда шундай катталикдаги аралаш таркибли тош 1000 та импульслар мобайнида озгина энергия қўллаш билан парчаланади. Юқори қаттиқликка эга бўлган цистин тошлари қийинлик билан, болалардаги сийдик – тошлари айниқса осон парчаланади.
Энергиянинг маълум бир масофадан узатилиши ва сақланишининг мажбурий талаби – бу бир хил муҳит бўлишидир, чунки одам тўқимасининг асосини «сув» ташкил қилади, тўлқинли – зарба ҳосил қилиш манбада ва бемор гавдаси орасида ҳамма литотрипторларда сувли халтача мавжуд, улар орқали тўлқинли–зарба бемор гавдасига киради.
Ҳамма литотриплар иккита тизимли бошқариш – ультратовуш ва рентгенли курилма билан таъминланган.
Дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсия ҳозирги кунда ягона усул бўлиб, уни асоратланмаган тошларда амбулатор шароитида ишлатиш мумкин.
Бу усулнинг инвазив бўлмаганлиги ва кам шикастлашига қарамасдан, даволаш турини танлашда буйрак функциясининг дастлабки ҳолати муҳим аҳамиятга эга. Буйрак функцияси пасайганда унинг тўқимаси, унда чандиқли жараёнлар ривожланиши сабабли катта қаттиқликка ва кам эластикликка эга бўлади. Бундай шароитда тўлқинли–зарба импульслари унга кўп шикастланиш таъсирини кўрсатади. Буйракнинг функцияси 60% дан кўпроқ йўқолганда ҳатто 1см гача катталикдаги тошларни майдалашда капсула остидаги ёки паранефрал гематома ҳолидаги шикастланиш бўлиши мумкинлиги xавфи билан боғлиқ. Калькулёз пиелонефрит (бактериурия титри 105 ва юқори) қўшилиб келган беморларга дистанцияли литотрипсияни қўллаганда операциядан кейинги дастлабки вақтларда ўткир пиелонефрит ривожланиши мумкин.
Юқорида келтирилган маълумотлар шуни кўрсатадики, тошни майдалаш учун буйракни олдиндан яхшилаб тайёрлаш зарур.
Энг муҳим давр – тош бўлакларининг ички таъсир натижасида ўз–ўзидан чиқишидир, бу буйракдан сийдик пассажининг қисқа муддат бузилишига олиб келади. Шу сабабли дистанцияли литотрипсия ўтказилишидан олдин иккинчи буйракнинг функцияси тўғрисида тўлиқ маълумот бўлиши шарт.
Дистанцияли литотирипсия қилишдан олдин ягона буйраги ва инфекцияланган тошлар бўлган беморларда обструктив асоратлар пайдо бўлиши мумкинлиги сабабли ички стент ўрнатиш мақсадга мувофиқдир. Ички стент фақат тош майда бўлакчаларга бўлинганлиги ва кўп сиқдорда қум чиққанлигига ишонч қилгандан кейин олинади.
Тошнинг самарали майдаланганлигини мажбурий талаби уни иккита рентген телевизор позицияси бўйича тўлқинли – зарба фокусида тошни аниқ жойлаштириш бўлади. Мониторнинг биттасидан тош ёмон кўринса ва уни аниқ бошқариш имкони бўлмаслиги ҳам дистанцияли литотрипсия ўтказишга тўғри келмайди.
Урологлар амалиётига дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсиянинг жорий қилиниши очиқ операциялар қилиш вақтида, беморнинг буйраги учун шикастланиш xавфи юқори бўлганда тошнинг ҳамма бўлакларини қидириш ва олишни амалга оширмаслик имконияти пайдо бўлади. Бундай операциядан кейин қолган тошларни, операциядан кейинги давр силлиқ кечганда 12–15 кундан кейин ва асорат билан кечганда эса 18–22 кунда дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсия қилиш мумкин.
Амалиёт шуни кўрсатадики, дистопияланган ковакли буйрак ва нефрокальциноз билан бўлган беморлар учун дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсия тошларни олиб ташлашда энг кам шикастлайдиган ва юқори самара берадиган усул ҳисобланади.
Буйраги кўчириб ўтказилган беморлардаги тошларга ҳам дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсия қилинганда ножўя таъсири кузатилмайди. Бу усул буйраги, юраги кўчириб ўтказилган ва ҳатто инфаркт, инсультни бошдан кечирган, аортокоронар шунт қилинган беморларга ҳам муваффақиятли қўлланилмоқда.
Ҳомиладор аёлларда сийдик – тош касаллигини даволаганда буйракни тери орқали ўрнатилган нефростомик дренаж ёки ички стент қўйиш орқали дренажлаш зарур.
Дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсия сийдик найининг ҳар қандай қисмида тош бўлган беморларни даволаш учун кенг қўлланилмоқда. Бир марта қилинадиган литотрипсиянинг битта жойда узоқ турган тошлардаги самараси 60–67% ни ташкил қилади. Агар биринчи сеанс ижобий самара бермаса, буйракни олдин катетер билан дренажлаб, кейин иккинчи сеансни бошлаш керак, бу тошни айланиб ўтиш ёки уни қайтариб буйракка «олиб бориш» имконини беради.
Дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсияни бошдан кечирган беморлар билан альтернатив усулда тошлари олинган (очиқ операция, эндохирургия) беморларни операциядан кейинги даволашлар бир–биридан катта фарқ қилади. Фарқ қиладиган томони парчаланган тош бўлакларининг спонтан чиқиши бўлади. Бу жараённи ҳамма вақт ҳам дори–дармонлар ёки бошқа коррекция билан бошқариб бўлмайди, кўпинча бемор организмининг индивидуал хусусияти, бўладиган операцияга сийдик ажратиш тизимини ва ҳамма тизимларнинг тайёргарлиги билан олдиндан белгиланади.
Эътиборга олиш зарурки, сийдик – тошларини парчалайдиган тўлқинли–зарба, буйрак паренхимасига маълум даражада шикастловчи таъсир кўрсатади, сийдик йўлларида парчаланган тошдан қолган бўлакчалар ва қум юқори сийдик йўлларида у ёки бу даражада намоён бўладиган обструктив омилни кучайтиради ёки сақлаб қолади.
Операциядан кейинги даврда қўлланиладиган дори–дармонларни буюришда қуйидаги асосий мақсадни кўзда тутиш керак:
а) қўшилиб келувчи сийдик инфекциясини бартараф қилиш;
б) микроциркуляция ва сийдик ажралишини яхшилаш;
в) тўлқинли – зарба таъсирга жавоб буйрак паренхимасидаги носпецифик яллиғланиш реакциясини камайтириш;
е) липидларнинг перекис оксидланиш жараёнини секинлатиш;
г) юқори сийдик йўлларининг уродинамикасини яхшилаш;
д) парчаланган тошнинг бўлаклари ва қумнинг чиқишини тезлаштириш.
Фитотерапия (ависан, олиметин, марелин, канефрон, фитолит, цистон, фитолизин, ниерон, гежибеллинг ва б.) ва бошқа ҳамма дорилар билан даволашни кўп сонда суюқлик ичиш, беморнинг фаол кўп ҳаракат қилиши, физиотерапевтик муолажалар (диатермия токлари, вибро–ва лазеротерапия ва б.) қўллаш ва бальнеологик терапия (боржом, турускавец, славяновск ва бошқа минерал сувлар) фонида ўтказилади.
Дистанцияли литотрипсиянинг асоратлари уларнинг келиб чиқиш механизмига қараб 2 гуруҳга бўлинади: 1) операция вақтидаги, буйрак паренхимасига тўлқинли – зарба импульслари энергиясининг тўғридан–тўғри таъсири билан боғлиқ; 2) операциядан кейинги, парчаланган тош бўлакларининг спонтан чиқиши билан боғлиқ. Бундай бўлиниш шартли, чунки кўп ҳолларда бу иккала омил, одатда, бир бирига боғлиқ бўлади.
Буйрак санчиғи кўпинча тош бўлаклари чиққанда пайдо бўлади. Уни оғриқ қолдирувчи дори–дармонлар ва наркотик анальгетиклар билан, айниқса юрак–қон томир ва бошқа интеркуррент касалликлар қўшилиб келган беморларда тўхтатиб бўлмаса, бунга асорат сифатида қаралиши керак. Бундай ҳолларда сийдик найини ва жомни катетерлаш ёки пункцияли нефростомия қилиш йўли билан сийдик оқимини тиклашга кўрсатма бўлади.
Обструкция (тўсилиш), одатда, сийдик найининг физиологик торайган жойларида катта тош бўлаклари (0,5см гача) «тошли йўлакча» йиғилганда пайдо бўлади (10.13, 10.14, 10.15 – расмлар). 67–75 % ҳолларда обструкция дистанцияли литотрипсияни такрорий сеанс ўтказиш билан бартараф қилинади, уни обструктив пиелонефрит, переуретрит ва тош бўлаклари турган зонада сийдик найининг шиши ривожланишини кутмасдан бажариш керак.
10.13 – расм. Умумий рентгенограмма. Дистанцияли литотрипсиядан кейин
чапда «тошли йўлакча».
10.14 – расм. Умумий рентгенограмма. Ўнгда сийдик найининг юқори ва ўрта
учдан бир қисмида «тошли йўлакча» фонида тери орқали пункцияли нефростомия.
10.15 – расм. Антеград нефропиелография. Ўнгда ички стент фонида «тошли
йўлакча».
Сийдик найининг «тошли йўлакчаларида» дори–дармонлар билан ва физиотерапевтик комплекс даволаш муддати чекланган бўлиши керак.
Клиник–лаборатор маълумотлар билан тасдиқланган, ривожланаётган пиелонефритнинг биринчи симптомларида буйракни дренажлаш, катетерлаш, ички стент қўйиш ёки пункцияли нефростомия ўрнатиш керак.
|
| |
| |
| Giyos | Дата: Среда, 02.11.2011, 07:39 | Сообщение # 5 |
|
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Статус: Offline
| Ўткир обструктив пиелонефрит – энг xавфли асорат.У кузатувларнинг 4,8–8,2 % да ривожланади.
Ўткир обструктив пиелонефритнинг клиник кўриниши ривожланганда, буйракда кўп сонда парчаланган тош бўлакларининг борлиги ва косача–жом тизимининг кенгайиши, айниқса эркакларда ультратовуш назорати остида, тери орқали пункцияли нефростомия қилишга кўрсатма бўлади, ҳолбуки аёлларда бундай вазиятда кўпинча буйрак жомини сийдик найи катетери ёки ички стент қўйиш билан катетерлаш мумкин.
Консерватив даволаш детоксикациянинг самарали усулларини (азонотерапия, натрий гипохлорид киритиш ва б.) қўллаш билан фаол олиб борилиши керак.
Буйракни дренажлаш имкони бўлмаганда, яллиғланишга қарши комплекс даволаш самара бермаганда, очиқ операция қилиш усуллари (буйракни тафтиш қилиш, нефростомия, буйрак декапсуляцияси)дан фойдаланилади. Операция вақтида буйракда ва сийдик найининг юқори учдан бирида кўринган тош бўлаклари мумкин қадар олиб ташланади.
Маржонсимон нефролитиаз. Бу сийдик – тош касаллигининг энг оғири ҳисобланади. Турли муаллифларнинг маълумотларига кўра у сийдик – тош касаллиги бўлган беморлар орасида у 6% дан 25 % гача учрайди.
Маржонсимон нефролитиаз полиэтиологик бўлиши, патогенези, клиник кечиши ва даволаш мураккаблиги сабабли, сийдик – тош касаллигининг мустақил назологик бирлигидай қаралади.
Маржонсимон нефролитиазнинг ташхисида ультратовуш ва рентгенологик текшириш усуллари – умумий ва экскретор урограмма етакчи роль ўйнайди. Буйракларнинг функционал ҳолатини ўрганиш учун динамик нефросцинтиграфия қилинади.
Маржонсимон нефролитиаз бўлган беморларни текширишнинг ўзига хослиги қалқонсимон без олди безининг функциясини мажбурий текширишдир. Қалқонсимон без олди бези маржонсимон нефролитиазнинг ривожланишига тўғридан–тўғри таъсир кўрсатиши мумкин. Бундай мақсадда Говард синамаси қилинади, ангиографик текширишда бўйин веналаридан олинган қонда паратгормон аниқланади. Қалқонсимон без олди безини ультратовушда сканерлаш маълум бир ишонч билан уларнинг катталашганини ташхислаш имконини беради. Қалқонсимон без олди безида патологик ўзгаришлар – гиперплазия ва гиперфункция аниқланганда қалқонсимон без олди бези резекция қилинади. Бу маржонсимон тошни олиб ташлаш операциясидан олдин ўтказилиши керак.
Маржонсимон тошни очиқ операция усулида олиб ташлашга кўрсатма бўлганда буйракларни ангиографик текшириш ўтказилиши керак, бу нафақат олдиндан бўладиган операция режасини тузиш, балки бўлиши мумкин бўлган xавфли асоратлар, биринчи галда катта томирлардан қон кетишининг олдини олиш имконини беради.
Агар қайталанган маржонсимон тошлар ташхисланса, фақат жом–сийдик найи сегментининг ҳолатини аниқлаш мақсадида ретроград уретеропиелография қилинади.
Маржонсимон нефролитиоз билан касалланган беморларга даволаш усулини танлаш бу гуруҳдаги беморларни даволашда жуда муҳим ва жиддий ҳисобланади. Буйраклар функцияси бузилмаган бўлса ва «касаллик симптомларсиз кечса» консерватив даволаш ўтказилади. Узоқ муддатли мақсадга қаратилган консерватив даволаш буйракдаги яллиғланиш жараёни кучайишининг олдини олишга, буйраклар функциясининг яхшиланишига, моддалар алмашинувининг тикланишига ва тош ҳосил бўлиши қайталанишининг олдини олишга ёрдам беради. Шунинг билан бир вақтда, маржонсимон нефролитиазни консерватив даволашда маълум бир ижобий натижаларга эришилганига қарамасдан, аввалгидай шундай беморлар бўладики, уларни оператив даволашга тўғри келади. Ташхислашнинг замонавий усуллари, анестезиология, даволаш комплексига экстракорпорал детоксикация усулларининг киритилиши операциянинг кўрсатмасини кенгайтириш ва ҳар хил турдаги операцияларни ишлаб чиқиш имконини берди.
Маржонсимон тошларни оператив йўл билан олиб ташлашга асосий кўрсатма буйраклар функциясининг тобора ёмонлашиб бориши бўлиб, бу тўғридан – тўғри пиелонефрит кечишининг интенсивлик даражасига ва сийдик оқимининг бузилишига боғлиқ. Маржонсимон нефролитиазни оператив даволашга ўткир йирингли пиелонефрит, йирингли паранефрит, гематурия, ягона буйрак билан сийдик – тош касаллиги бўлган беморлардаги анурия ҳолати абсолют кўрсатма бўлади. Операция ҳар бир ҳолатда тошнинг катталиги ва шаклига, косача–жом тизимидаги ретенцияли ўзгаришларнинг ривожланишига, яллиғланиш жараёнининг даражасига, буйракларнинг функционал ҳолатига қараб жуда аниқ қилиб ўзига хос тарзда танланади.
Маржонсимон тошларни оператив йўл билан олиш усулини танлашдаги асосий кўрсатмада, яллиғланиш жараёнининг фаоллиги, Буйракнинг сурункали етишмовчилигининг босқичи, тошларнинг катталиги ва жойлашиши каби мезонларга асосланилади. Маржонсимон нефролитиаз бўлган беморларни даволашни танлашдаги энг асосийси буйраклар функционал ҳолатининг кўрсатгичлари бўлади.
Барча беморларда маржонсимон нефролитиазнинг асоратлари борлигига қараб операциядан олдинги тайёргарлик ўтказилади. Асосий операция – пиелонефролитотомия (кўп нефролитотомия билан) ёки секцияли нефролитотомия ҳисобланади.
Секцияли нефролитотомия ва кўп нефротомияларнинг натижалари бошланаётган функционал оқибатларни, операциядан олдинги ва кейинги даврларда яллиғланиш жараёнининг фаоллик тизимларини, операциядан кейинги чандиқ соҳасида буйрак паренхимаси деструкциясининг ривожланганлигини ва чандиқланиш жараёнининг фаоллигини, ишемик омилнинг таъсири ва ишемияга қарши ўтказилган ҳимоянинг самарасини олдиндан билиб бўлмаслик тўғрисида гувоҳлик беради.
Ҳозирги вақтда очиқ оператив даволашни дистанцияли литотрипсияни ва перкутан нефролитолопаксияни бирга қўшиб олиб боришни оптимал деб ҳисобламоқ керак. Бу операцияни техник томондан бажаришни енгиллаштиришга ва буйрак паренхимаси шикастланишини минимал даражада камайтиришга имкон беради.
Маржонсимон нефролитиазда дистанцияли литотрипсияни монотерапия сифатида қўллаш, парчаланган тош бўлакларининг кўп миқдорда ҳосил бўлиш xавфини келтириб чиқариб, улар биринчи сутканинг ўзидаёқ сийдик йўлларининг обструкциясини, оғир асоратлар ривожланиши билан келтириб чиқариши мумкин. Тошнинг ўлчами кичкина бўлса, биринчи сеанс дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсия эса тошнинг енгил парчаланишини аниқлаш имконини берса, босқичма–босқич (фракцияли) дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсияни ички стент билан биргаликда қўллаш мумкин. Маржонсимон тошларни фракцияли майдалашни фақат катта иш тажрибасига эга бўлган юқори малакали мутахасислар қилиши мумкин.
Маржонсимон тошларда дистанцияли литотрипсия жараёни кўп сеансли муолажадан иборат бўлиб, сеанслар орасидаги интервал 8–10 кундан кам бўлмаслиги керак ва ҳар бир сеансдан олдин буйракни дори–дармонлар билан фаол тайёрлаш талаб қилинади. Маржонсимон тошларда босқичма–босқич фракцияли дистанцияли тўлқинли – зарба литотрипсияни фақат вертикал узатувчи литотрипторлар (Дорнье НМ–3, Урат–П, Литурат–УР) ёрдами билан амалга ошириш мумкин. Майдалаш маржонсимон тошнинг периферик қисмидан бошланади, бу обструктив асоратларнинг олдини олади.
Сийдик найидаги тошнинг дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсияси монолитотрипсия сифатида самарасиз бўлса, салкам 100% натижага эришишга имкон берувчи трансуретрал эндоскопик операция – литоэкстракция ёки контактли литотрипсия қилишга кўрсатма бўлади.
Тошни майдалаш асоратсиз кечганда сеанслар орасида буйрак функциясини тиклашга қаратилган фаол дори – дармонлар, микроциркуляцияни яхшилайдиган антиоксидантлар, витаминлар ва антибактериал препаратлар билан даволаш зарур.
Қовуқ тошлари.
Бу нисбатан кекса ёшдаги эркаклар ва болаларда кўп учрайди. Тошлар қовуққа буйракдан кўчади ёки қовуқнинг ўзида ҳосил бўлади. Кўп фоиз ҳолларда қовуқ тошлари иккиламчи бўлади. Қовуқда тошларнинг ҳосил бўлиши ва уларнинг ўсишига, қовуқдан сийдик оқимининг қийинлашишини келтириб чиқарувчи ҳар хил омиллар: простата безининг xавфсиз гиперплазияси (аденома) ва простата бези раки, сийдик чиқариш каналининг торайиши, дивертикули, ўсмаси, шикастланиши ва қовуқдаги ёт жисмлар, қовуқнинг нейроген дисфункцияси, ҳар хил турдаги инфравезикал обструкциялар сабаб бўлади. Болаларда қовуқда тош пайдо бўлишига кўпинча фимоз, баланопостит, сийдик чиқариш канали ташқи тешигининг торайиши ёки қопқоғи олиб келади, тошларнинг туғма ҳосил бўлишига туғруқ гипоксияси сабаб бўлади. Болаларда қовуқдаги тошнинг ривожланиш сабаби кўпинча қовуқдаги ёт жисм, унинг дивертикули ва бошқалар бўлади. Қовуқ тошларининг шакли, катталиги ва оғирлиги ҳар хил сони битта ва кўп бўлади.
Симтомлари ва клиник кечиши. Қовуқдаги оғриқ тинч ҳолатда кучсиз, лекин сийганда ва ҳаракат қилганда кучаяди. Кўпинча оғриқ жинсий олат бошчасига, оралиққа, тухумга тарқалади. Сийиш ҳаракат вақтида, юрганда, силкиниб юрганда тезлашади, лекин тинчланганда меъёрда қолади, шунинг учун қовуқдаги тошга кундуз сийишга истакнинг тезлашиши, тунда уларнинг йўқлиги хосдир. Инфекциянинг қўшилиши цистит ривожланишига олиб келади, бу кучли дизурияга сабаб бўлади. Сийиш вақтида кўпинча оқимнинг тўхтаб қолиши («тўсиб қўйиш») симптоми кузатилади, бу гавда ҳолатини ўзгартирганда тикланади. Уретрага тошнинг суқулиб кириши натижасида сийдик оқимининг бутунлай бузилиши кузатилиши мумкин. Баъзи беморлар фақат ётган ҳолатда сийиши мумкин. Қовуқ бўйинчасига тош тушганда сийдикни тута олмаслик кузатилади, бу унинг ички сфинктерини бекилмайдиган қилади. Бемор императив истакларда сийдикни тута олмасликдан шикоят қилади.
Гематурия ёки эритроцитурия қовуқ шиллиқ қаватининг шикастланиши ва яллиғланиш жараёни натижасида пайдо бўлади. Қовуқнинг бўйинчасига тошнинг қисилиб қолиши баъзан терминал гематурияга олиб келади. Простата безининг xавфсиз гиперплазиясида (аденома) қовуқ бўйинчаси соҳасидаги кенгайган вена томирларининг тош билан шикастланиши жуда кучли ялпи гематурияга сабаб бўлади. Цистит қўшилиб келганда эритроцитлардан ташқари лейкоцитурия аниқланади.
Қовуқдаги тошларнинг ташхиси ўзига хос қийинчиликни туғдирмайди. Асосий ташхислаш усуллари – ультратовуш сканерлаш ва рентгенологик текширувлар ҳисобланади.
Умумий рентгенограммада кичик чаноқда жойлашган қовуқ проекциясида тошларнинг сояси аниқ кўринади. Умумий рентген сурати тошларнинг сони ва уларнинг катталигини аниқлаш имконини беради. Аниқ бўлмаган ҳолларда пастки сийдик йўлларининг ўтказувчанлигини аниқлаш учун уретроцистография қилинади.
Цистоскопия қовуқнинг ҳақиқий ҳажмини, унинг шиллиқ қаватининг ҳолатини, тошлар сонини, уларнинг катталиги ва кўринишини аниқлаш имконини беради. Цистоскопияни цистолитотрипсияни цистит кескин ривожланганда қовуғининг ҳажми кичкина бўлган беморга ўтказиб бўлмайди.
Дифференциал ташхис. Қовуқдаги тошнинг клиник кўриниши цистит, простата безининг xавфсиз гиперплазияси (аденома), сийдик чиқариш канали торайишининг симптомларига, ўхшаш. Лекин қовуқдаги тошнинг муҳим дифференциал ташхислаш белгиси бу сийдик оқимининг тўхтаб–тўхтаб қолиши, оқимни «тўсиб қўйиш» симптоми, ҳаракат қилганда гематурия, дизурия ва қовуқ соҳасида оғриқнинг кучайиши бўлади.
Ультратовуш, рентгенологик ва эндоскопик текшириш усуллари ташхисга охирги аниқликни киритади.
Даволаш. Қовуғида тош бўлган беморларни даволашда иккита асосий усул мавжуд: тошни майдалаш (цистолитотрипсия) ва қовуқни кесиш йўли билан тошни олиб ташлаш (литотомия). Тошни майдалаш – танлаш усули бўлиб, бу ўз ичига бир вақтда тошни парчалаш ва уни олиб ташлаш усулини олади.
Тошни майдалаш учун беморга 1% ли морфин ёки 2% ли омнопон инъекция қилингандан кейин ёки вена ичига чуқур бўлмаган наркоз бериб ўтказилади. Бемор орқаси билан цистоскопия учун ётқизилгандай ёткизилади. «Тош майдалагич» қовуққа ёпилган ҳолатда киритилади, кейин унинг учи тошнинг катталигига қараб очилади, тош ўзининг оғирлик кучи таъсири остида литотрипторнинг чуқурчасига юмалаб тушади. Винтнинг ричаги пастга туширилади, тош маҳкамланади ва у майдаланади. Тош майдалангандан кейин тошнинг бўлаклари эвакуация қилиниб қовуқ ювилади ва қовуқда доимий уретрал катетер қолдирилади.
Собиқ иттифоқда тошларни электрогидровлик усул билан майдалаш учун «Урат–1» аппарати яратилган. Аппаратнинг импульсли генератори қовуқнинг суюқ муҳитида электр разрядларини ҳосил қилади, улар тошларнинг парчаланишига олиб келади.
Сийдик чиқариш каналининг торайиши, ўткир цистит, парацистит, қовуқнинг кичик ҳажми, оғир интеркуррент касалликлар мавжуд бўлганда тошни майдалаш мумкин эмас.
Охирги вақтда қовуқдаги тошларни майдалаш учун дистанцияли литотрипсия қўлланилмоқда. Бу усулни, тош қовуққа буйракдан тушган бўлса ва инфравезикал обструкция борлиги тўғрисида маълумот бўлмаса, қўллаш мумкин. Болаларда дистанцияли тўлқинли–зарба литотрипсия танлаш усули бўлади.
Тошни майдалашга ва дистанцияли литотрипсияга қарши кўрсатмалар бўлса, қовуқни қов устидан кесиб тош олиб ташланади.
Агар қовуқ бўшашини бузадиган сабаблар, дивертикул, ип боғламлар ва бошқалар йўқотилса, тош қайта ҳосил бўлиши кам кузатилади. Қовуқда тошлар ҳосил бўлишининг олдини олиш яллиғланиш жараёнлари ва сийдик оқимини бузадиган омилларни бартараф қилишга асосланган.
Прогнози. Қовуқда тошларнинг прогнози қовуқдан сийдик оқимини бузадиган ва тош ҳосил бўлишининг асосида ётган (сийдик чиқариш каналининг торайиши, простата бези ўсмалари ва б.) касалликнинг хусусиятига боғлиқ. Бу касалликлар бартараф қилинганда прогнози яхши бўлади.
Сийдик чиқариш каналининг тошлари.
Эркакларда сийдик чиқариш каналининг бирламчи тошлари торайган жойнинг, оқмалар, уретра дивертикуллари орқасида ҳосил бўлади. Иккиламчи тошлар юқори сийдик йўлларидан тушади ва сийдик чиқариш каналида тиқилиб қолади. Тошларнинг шакли ва сони ҳар хил бўлади. Тошларнинг шакли кўпинча сийдик чиқариш каналининг қайси қисмида турган бўлса, ўша жойига мос келади.
Симптомлари ва клиник кечиши. Уретра тошлари сийганда оғриқ пайдо қилади, сийишда қийналиш, сийдик оқимининг пасайиши ва унинг шакли ўзгаришини келтириб чиқаради. Сийдик чиқариш канали тош билан тўла бекилиб қолганда сийдикнинг ўткир тутилиши бошланади. Сийдик чиқариш каналида тошнинг узоқ вақт туриб қолиши уретрит, парауретрит, простатит, ётоқ яра ҳосил бўлишига ва уретра оқмалари содир бўлишига олиб келади.
Сийдик чиқариш каналининг тошларини ташхислаш қийинчилик туғдирмайди, чунки кўпинча нафақат сийдик чиқариш каналининг осилиб турган қисмидаги, балки унинг орқа бўлимидаги (ректал текширганда) тошлар пайпаслаганда аниқланади. Сийдик чиқариш каналидаги тошни темир буж ёрдамида аниқлаш мумкин, у уретрада тўсиққа дуч келади: бужнинг тошга тегиб ишқаланиши сезилади. Тошнинг жойлашиши ва катталиги тўғрисидаги аниқроқ тушунчани умумий рентгенограмма ёки уретрограммадан олиш мумкин.
Дифференциал ташхис. Сийдик чиқариш каналида тош бўлганда клиник кўриниши қовуқдан сийдик оқимини бузадиган бошқа касалликлар: уретра торайиши, простата безининг xавфсиз гиперплазияси (аденома) белгилари билан ўхшаш бўлади. Сийдик чиқариш каналини рентгенологик ва асбоб–ускуналар билан текшириш тўғри ташхис қўйиш имконини беради.
Даволаш. Сийдик чиқариш каналининг олдинги қисмидаги тошлар махсус уретрал қисқич билан олинади. Қайиқсимон чуқурчадаги тошни пинцет билан олиш мумкин. Сийдик чиқариш каналининг ташқи тешиги тор бўлганда у кесилади (меатотомия).
Ҳозирги вақтда уретрадан тошни олиш бўйича қилинадиган асбоб–ускунали ҳамма операциялар шикастланиш асоратларининг олдини олиш учун эндоскоп назорати остида амалга оширилади. Уретранинг орқа қисмидан тошларни очиқ операция усулида олиш ҳозир тарихий аҳамиятга эга ва деярли қўлланилмайди.
Прогнози. Сийдик чиқариш каналидан тошни шошилинч шароитда у ёки бу усул билан олганда прогнози яхши бўлади.
Сийдик–тош касаллиги бўлган беморларни комплекс даволашда диспансер кузатуви муҳим звено ҳисобланади. Тошни қандай усулда олишдан қатъий назар даволашнинг самараси беморга поликлиника шароитида кўрсатилган консерватив даволашнинг сифати ва ҳажмига тўла боғлиқ. Лекин бундай даволаш касаллик қайталанмайди деб ҳеч қачон кафолат бера олмайди. Касалликнинг қайталаниши катта ёшдаги одамларда 25–38%, болаларда 7–10% ҳолларда кузатилади. Амбулатор даволашнинг ва кузатишнинг мунтазам йўқлиги тош ҳосил бўлиши қайталаниш xавфини 40 % гача оширади. Кўпинча қайта тош ҳосил бўлишининг оғирроқ – сийдик – тош касаллигининг маржонсимон тури икки томонлама тош шаклларида кузатилади. Катта ёшдаги одамларда ва болаларда сийдик – тош касаллигининг қайталанишини эътиборга олиб, камида 5 йил давомида диспансер кузатуви олиб борилади.
Сийдик – тош касаллиги бўлган беморларга тиббий ёрдам кўрсатиш
алгоритми
Амбулаторияда Касалхонада
Анамнез ва шикоятларини йиғиш. Физикал текшириш Текширишнинг асбоб ускунали усуллари Текширишнинг асбоб ускунали усуллари
Лаборатор текшириш усуллари: қон ва сийдикнинг умумклиник таҳлиллари, қон ва сийдикнинг биокимёвий таҳлиллари, тош
Таҳлили Буйракларни ультратовушда текшириш Катетерлаш
Рентгенологик текшириш Тери орқали пункцияли нефростомия
Изотоп текшириш Изотоп текшириш
Қўшимча текширишлар Говард синамаси
Ангиография
Мумкин бўлган даволаш усуллари
Дори–дармонлар билан даволаш Дистанцияли литотрипсия
Физиотерапия Эндоскопик операциялар: уретра орқали, тери орқали литотрипсия
Санатория–курортларда даволаш Очиқ операция усуллари
Парҳез билан даволаш Паратиреоидэктомия
Дистанцияли литотрипсия Дори – дармонлар билан даволаш
Оператив даволашга тайёрлаш Физиотерапия
5 йил диспансер кузатуви
|
| |
| |
| BEKZOD ZOKIROV | Дата: Среда, 15.05.2013, 21:00 | Сообщение # 6 |
|
Группа: Qadrli mehmon
| Buyrak kasalligi xaqida siz bn maslaxatlashmoqchiman. qachon va qayerda uchrashib gaplashsak bo'ladi. imkoni boricha tez
|
| |
| |
| Giyos | Дата: Среда, 15.05.2013, 21:05 | Сообщение # 7 |
|
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Статус: Offline
| Men mutaxasis emasman. Studentman.
Siz Respublika Urologiya markaziga boring.
Yangi Toshmi yonida joylashgan. U yerda barcha tekshiruv va mutaxasislar bor.
|
| |
| |
|
