Воскресенье, 28.04.2024, 01:28
Hush kelibsiz Mehmon | RSS

Туберкулезнинг клиник таснифи. Бирламчи туберкулез - Giyos/FORUM

[ Yangi izohlar · Qatnashchilar · Forum qoidasi · Izlash · RSS ]
  • Страница 1 из 1
  • 1
Giyos/FORUM » DARSLARIM » SIL KASALIGI » Туберкулезнинг клиник таснифи. Бирламчи туберкулез
Туберкулезнинг клиник таснифи. Бирламчи туберкулез
GiyosДата: Суббота, 24.09.2011, 08:09 | Сообщение # 1
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Репутация: 45
Статус: Offline
ТУБЕРКУЛЕЗНИНГ КЛИНИК ТАСНИФИ

А. Асосий клиник кўринишлари

I Гурух Болалар ва ўсмирларнинг туберкулездан захарланиши

II Гурух Нафас аъзолари туберкулези

010.0 Бирламчи сил комплекси
010.8 Кўкрак ичи лимфа тугунларининг сили
018.0 Милиар сил
018.0 Тарқалган сил
011.1 Ўчоқли сил
011.0 Яллиғланган сил
011.5 Казеоз зотилжам (Ириган зотилжам)
011.8 Туберкулома
011.8 Кавернали сил (Кавакли сил)
011.8 Фиброз-кавернали сил (Чандиқли-кавакли сил)
011.4 Цирротик сил
012.0 Сил плеврити (эмпиема хам)
012.3 Бронх, трахия, юқори нафас йўллари сили
011 (502) Нафас аъзолари силининг ўпканинг чангли касб касалликлари билан бирга келиши

III Гурух Бошқа аъзолар ва системалар туберкулези

013 Бош мия пардаси ва МНСнинг сили
014 Ичак, қорин пардаси ва ичак тутқичи лимфа тугунларининг сили
015 Суяк ва бўғим сили
016 Сийдик ва жинсий аъзолар сили
017.0 Тери ва тери ости ёғ қаватининг сили
017.2 Периферик лимфа тугунларининг сили
017.3 Кўз сили
017.4 Бошқа аъзолар сили

Б. Туберкулези жараёнининг характеристикаси

Жойлашиши ва давомийлиги: ўпка бўлагида, сегментида, бошқа аъзоларда шикастланишнинг жойлашиши

Даври

А. Яллиғланиш, парчаланиш, тарқалиш
Б. Сўрилиш, зичлашиш, чандиқланиш, қотиши

Бактерия ажратиши

А. БК+; Б. БК-

В. Асорати

Қон туфлаш ва ўпкадан қон кетиши, спонтан пневмоторакс, ўпка юрак етишмовчилиги, ателектаз, амилоидоз, оқмалар

Г. Туберкулезни даволагандан кейинги қолдиқ ўзгаришлар

А. Нафас олиш аъзосидаги – фиброзли, фиброз-ўчоқли, буллёз-дистофик, кальцинатли; ўпка ва лимфа тугунлари, плевропневмосклероз, цирроз, амалиётдан кейинги холат.
Б. Бошқа аъзолар

1994 йилда Саратов шахрида бўлиб ўтган Россия фтизиатрларининг II (XII) съездида қабул қилинган.

Соғлиқ билан боғлиқ касаллик ва муаммоларнинг ҳалқаро статистик таснифи

МКБ 10

Сил (А 15-А 19)

А 15 Нафас аъзолари туберкулезининг бактериологик ва гистологик исботига кўра

А 15.0 Экмани хам ўсган, хам ўсмаган холда, бактериологик исботланган ўпка сили
А 15.1 Фақат экмани ўсган холидагина исботланган ўпка сили
А 15.2 Гистологик исботланган ўпка сили
А 15.3 Ноаниқ усулида исботланган ўпка сили
А 15.4 Бактериологик ва гистологик исботланган кўкрак ичи лимфа тугунлари сили
А 15.5 Бактериологик ва гистологик исботланган ҳиқилдоқ, трахея ва бронхлар сили
А 15.6 Бактериологик ва гистологик исботланган сил плеврити
А 15.7 Бактериологик ва гистологик исботланган нафас аъзоларининг бирламчи сили
А 15.8 Бактериологик ва гистологик исботланган нафас аъзолари сили
А 15.9 Бактериологик ва гистологик исботланган ноаниқ жойлашган нафас аъзолари сили

А 16 Нафас аъзолари туберкулезининг бактериологик ва гистологик исботланмаганлигига кўра

А 16.0 Бактериологик ва гистологик текшириш натижалари манфий бўлган ўпка сили
А 16.1 Бактериологик ва гистологик текшириш ўтказилмаган ўпка сили
А 16.2 Бактериологик ва гистологик исботи кўрсатилмаган ўпка сили
А 16.3 Бактериологик ва гистологик исботи кўрсатилмаган кўкрак ичи лимфа тугунлари сили
А 16.4 Бактериологик ва гистологик исботи кўрсатилмаган ҳиқилдоқ, трахея ва бронхлар сили
А 16.5 Бактериологик ва гистологик исботи кўрсатилмаган сил плеврити
А 16.7 Бактериологик ва гистологик исботи кўрсатилмаган нафас аъзоларининг бирламчи сили
А 16.8 Бактериологик ва гистологик исботи кўрсатилмаган нафас аъзолари сили
А 16.9 Бактериологик ва гистологик исботи кўрсатилмаган ноаниқ неутонченнқй жойлашган нафас аъзолари сили

А 17+ Асаб тизими туберкулези

А 17.0+ Сил менингити
А 17.1+ Мия пардалари туберкуломаси
А 17.8+ Асаб тизимининг бошқа жойларида жойлашган сили
А 17.9+ Ноаниқ жойлашган асаб тизими сили

А 18 Бошқа аъзолар туберкулези

А 18.0+ Суяк-бўғим сили
А 18.1+ Сийдик ажратиш ва жинсий аъзолар сили
А 18.2 Периферик лимфоаденопатик сил
А 18.3 Ичак, қорин парда ва чарви лимфа тугунлари сили
А 18.4 Тери ва тери ости ёғ қавати сили
А 18.5+ Кўз сили
А 18.6+ Қулоқ сили
А 18.7+ Буйрак усти бези сили
А 18.8+ Бошқа аъзоларда аниқланган сил

А 19 Милиар туберкулез

А 19.0 Бир жойда жойлашган ўткир милиар сил
А 19.1 Кўп жойда жойлашган ўткир милиар сил
А 19.2 Ноаниқ жойлашган ўткир милиар сил
А 19.8 Милиар силнинг бошқа шакллари
А 19.9 Ноаниқ жойлашган милиар сил

Бу мавзу фтизиатириянинг долзарб масалаларидан бўлиб, болалар ва ўсмирларда ва камроқ катталарда учрайдиган нафас аъзоларининг бирламчи силига бағишланган. Хозирги умумий амалиёт шифакорлари таёрлаш даврида бу мавзуни тўлиқ ёритиш педиатр, терапевтлар бирламчи силга оид дастлабки белгиларни, текширувда намоён бўлган белгиларни бир вақтда аниқлаб, тўғри ташхис қўйиш имконини яратади.
Силнинг классификацияси бўйича бирламчи силга асосан болалар ва ўсмирларда кўпроқ учровчи силдан захарланиш, кўкрак ичи лимфа тугунларининг сили ва силнинг бирламчи комплекси киради. Бирламчи сил организмга сил таёқчаларининг биринчи марта кириши натижасида ривожланиб, лимфа тугунларининг зарарланиши сил инфекциясининг лимфа ва қон томирлари орқали тарқалиши ва организмнинг сил таёқчаларига нисбатан ўта сезувчанлиги билан тавсифланади. Бирламчи сил асосан болалар, ўсмирлар орасида, ёшлар ва катталар орасида энг камдан-кам учрайди.
Сил асосан нафас йўллари орқали юқади (95%), баъзан (4-5%) меъда ва ичак йўллари орқали хам юқиши мумкин (алиментар йўл). Сил таёқчаларининг хомиладорлик даврида хомилага юқиши камдан-кам учраб, бу онада силнинг оғир кўриниши мавжуд бўлганида йўлдошнинг микробларга қарши курашиш қобиляти пасайиб кетиши натижасида юз бериши мумкин. Бундай болалар туғилганда жуда холсиз, вазни кам бўлади. БЦЖ вакцинаси билан эмлангандан кейин эм реакцияси жуда тез, яъни 2-3 кун ичида, туғриқхонадан чиқарилмасданоқ ёки чиқарилгандан сўнг биринчи кунларда пайдо бўлади.
Агар сил таёқчаларининг организмга кириши яъни инфекциянинг юқиши билан чекланадиган бўлса инфекция кирган жойда гистацит хужайраларнинг, мононуклиарлар, сегмент ядроли лейкоцитлар ва лимфоцитларнинг кўпайиши юз беради ва лимфоплазмоцитлар хамда гистиомакрофогал бурмачалар пайдо бўлади. бу бурмачаларда эпителиясимон ва кам миқдорда кўп ўзакли катта хужайралар тўпланиб сил гранулёмалари ташкил топади.
Силнинг эпидемиологик хавфи камайиб бораётган хозирги вақтда сил таёқчалари кам миқдорда ёки унинг L шакли юқмоқда. Макрофаглар томонидан қамраб олинган сил таёқчаларида анчагина ўзгариш рўй бериб улар лимфа тугунларида ушланиб қолади ва лифа тугунларида носпецифик ёки спецификга яқин яллиғланишлар реакцияси рўй беради (силнинг “кичик”ўзгаришлари).
Носпецифик ва специфик реакция (лимфоид ва лимфагистеоцитар тугунчалар ва яллиғланишлар, бунда макрофаг хужайраларининг иштироки) ўпка, қора талоқ, жигар, юрак, буйрак, тери, суяк илиги ва бошқа аъзолар.
Аммо баъзи олимларни таъкидлашича бу давр қисқа 7-9 кун, баъзан эса узоқ 4-6 хафта ва ундан хам куп бўлиши мумкин. Бу кўп жихатдан юққан сил таёқчаларининг вирулентлилигига, миқдорига, макроорганизмнинг инфекция қарши курашиш қобилятига ва сезгирлилига боғлиқдир.
Тўқимасида ривожланиши мумкин ва бунинг натижасида бирламчи силнинг хар хил клиник синдромлари аниқлаши мумкин.
 
GiyosДата: Суббота, 24.09.2011, 08:09 | Сообщение # 2
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Репутация: 45
Статус: Offline
БИРЛАМЧИ ТУБЕРКУЛЕЗ
Бирламчи сил инфекциясининг ривожланиши шу даврда тугалланиши ва инфекция яширин холга ўтиб (латент микробиоз), бу хол белгиларсиз узоқ муддат давом этиши мумкин.
Агар организмга етарли миқдорда сил таёқчаларининг бактериал шакли юқса силга хос специфик ўзгаришлар рўй беради ва организмда секин ривожланиувчи ўта сезгирлик хусусияти пайдо бўлади, буни туберкулин синамаси қўйиш йўли билан аниқлаш мумкин. Одатта организмга сил таёқчалари юққандан сўнг 2-3 хафта ўтгач туберкулин синамаси биринчи марта мусбат реакция (ўзгариш) беради. Сил таёқчалари юққан вақтдан туберкулин синамаси биринчи марта мусбат реакция бергунча бўлган даврни предаллергик ёки биалогик инкубацион давр деб аталади. Туберкулинга сезгирликни пайдо бўлиши организмда иммунитет хужайраларининг ва гуморол мудофаа реакциясининг шакилланаётганини тасдиқлайди.
Организмга сил таёқчаларининг биринчи марта юқиши кўпчилик болаларда ва ўсмирларда зарарланиш белгиларисиз кечади. Бундай холларда туберкулинга биринчи марта мусбат реакция аниқлангандан бошлаб бир йил давомида бирламчи сил инфекциясининг бир вақт даври деб аталар экан. Бирламчи силнинг бу даврини фақат туберкулин синамаси ёрдамида аниқлаш мумкин. Бирламчи сил инфекциясининг бир вақт даври аниқланган шахсларни хаммаси албатта силга қарши диспансерга юборилишлари ва хисобга олиниб, кузатилишлари ва даволанишлари зарур. Акс холда, сил инфекцияси юққан бундай кишиларда (болалар, ўсмирлар, баъзан катталар хам) сил ривожланиб захарланиш белгилари пайдо бўлишлари мумкин.

Туберкулездан захарланиш (интоксикация).
Хар-хил аъзолар ва организм системаларининг иш қобиляти (функцияси) бузилиши билан тавсифланади. Бу кўпинча сил инфекцияси юққандан кейин “вираж” даврида ёки у аниқланмасданоқ рўй бериши мумкин. Силдан захарланиш клиник кечиши жихатдан икки кўринишда бўлади.
1. Силдан захарланиш барвақт даври.
2. Суринкали силдан захарланиш.
Туберкулездан захарланишнинг барвақ даври.
Бунда асосан хар-хил аъзоларнинг иш қобилятини бузилиши кузатилиб бунда биринчи навбатта нерв сиситемаси функцияси бузилади ва асабийлик, инжиқлик, йиғлоқилик, уйқунинг бузулиши, бош оғриши белгилари билан намаён бўлади. бундан ташқари тез чарчаб қолиш, тана хароратининг кўтарилиши ва иштаханинг камайиши кузатилиши мумкин. Баъзи болаларда бирламчи силдан захарланиш ревматизмга ўхшаб, бўғимларда, юрак атрофида оғриқ билан, бошқаларда эса бронхит белгилари – йўталиш, хириллашнинг пайбо бўлиши билан ва яна баъзиларда эса парааллергик ва параспецифик ўзгаришлар яъни кўз конъюктевасининг яллиғланиши, оёқ ва бўғимлар атрофида тугунчали тошмалар тошиши, бўшлиқларга зардоб йиғилиши билан кечади. Баъзан қора талоқ, жигар катталашганини хам аниқлаш мумкин, бундай пайтларда жигар катталашганига қарамай юмшоқ, оғриқсиз, эластиклиги сақланган холда бўлади. бўйин, энгак ости, қўлтиқ ости лимфа тугунларининг катталашиши силдан захарланишга характерли бўлиб, катталиги 5-8 мм.гача, юмшоқ, эластик холда бўлади.
Қон таркибининг текшириб кўрганда кўпинча эозинофелларнинг кўплиги, лейкоцитар формуланинг ўнга силжиши (нейтрофиллар кўпайиши, лимфоцитлар камайиши) ва ЭЧТнинг ошиши аниқланади. Қон зардобидага оқсил фракциялари томонидан альбуминларнинг камайиб, α- β- глобулинларининг кўпайиши кузатилади. Сийдикда турғин холда бўлмаса хам альбумин аниқланади, баъзан эритроцит ва лейкоцитлар кўрув майдонида 15-20 тагача етади. Баъзан қунт билан текширилган бронх ёки меъда йувиндисидан, айниқса экиш усули билан сил таёқчаларини топиш мумкин.
Кўкрак қафаси аъзоларининг рентгенологик текшириш одатта специфик ўзгаришгна хос хеч нарса кўрсатмайди, аммо баъзан ўпка илдизига яқин жойларда ўпка расми соясининг кучйганлиги аниқланади, бизнинг фкримизча бундай хол касаллик бронхит холида кечганда ёки лимфа тугунларидаги яллиғланиш натижасида лимфа оқимининг секинлашуви натижасида рўй берса керак.
Катталашган периферик лимфа тугунлари пункция ёрдамида олинган пунктант цитологияси лимфоид, эптилийсимон ва Прогов-Лангханс хужайралари хамда макрофаглар мавжудлигини кўрсатади, бу хол силнинг бошланғич жараёни эканлигини тасдиқлайди. Кўрсатилган хамма клиник ва лаборатория текшириш натижаси бўлиб, бундай ўзгаришлар кўпчилик юқумли каслликлар натижасида хам юз бериши мумкин, шунинг учун силда захарланишнинг аниқлашда туберкулин диагностикаси асосий ахамитяга эга.
Агар силдан захарланишни барвақт даври ўз вақтида аниқланмай ёки беморда даволаш ишлари олиб борилмаса, тахминан 25% беморларда силдан захарланишнинг сурункали кўринишига ўтиб кетиши мумкин.

Туберкулездан захарланишнинг сурункали кечиши.
Силдан захарланишнинг сурункали кечиши профессор А.А.Кисель томонидан батафсил ўрганилган.
Беморнинг ташқи кўриниши ўзгариб кўкрак қафаси яссилашади, жигар бироз катталашади, жигар қираллари ўткирлашади. Ўпканинг физик усуллар билан текширишланганда силга хос ўзгаришлар аниқланмайди.
У 1918 йилда силдан сурункали захарланган ва ўлган болаларда патологоанатомик текширишлар ўтказиб уларнинг 43% да сил лимфа тугунларида жойлашганлигини аниқлаган ва шунга асосланиб силдан захарланишнинг кўп вақт ичида давом этишининг асосий сабаби бўлиб сил ўчоқларининг лимфа тугунларида жойлашишидир деган хулосага келган эди.
Силдан сурункали захарланиш белгилари хам юқорида айтилган белгиларнинг ўзи, аммо бундай белгилар узоқ вақтгача сақланиб қолади, натижада бола организмига ва ахволига ўз тахсирини кўрсатади. Одатта бундай болалар жуда кам харакат, эмоцияси кучли, лекин маълум вақт ўтгач асасб сиситемаси тормазланиб, акс холат рўй беради. Бола хаёли паришон, бўшашган, тез чарчаб қоладиган бўлади. тез-тез бош оғриб, тана харорати 37.2-37.4 оС гача кўтарилиб туради. Қон томир ва юрка сиситемасига шикоятлар пайдо бўлади. кўпчилик бундай болалар юрак атрофида оғриқ сезаётганликларига шикоят қиладилар. Текшириб кўрилганда юракнинг тез уриш товушининг бўғиқлиги аниқланади. Ошқозон-ичак фаолияти хам бузилиб бола иштахаси йўқолади.
Касал озиб кетади, тери ранги ўзгаради ва тенгдошларига нисбатан жисмоний ривожланишдан орқада қолади. Энг асосийси периферик лимфа тугунлари майда бўлсада, қаттиқлашади (микрополиаденит), баъзи тугунчалари бир бири билан ва атроф тзқималар билан ёпишиб кетганлиги аниқланади. Периферик лимфа тугунларидан пункция қилиб олинган биоптат цитологияси текшириб кўрилганда лимфоид ва эпителиоид хужайрали бўртмачалар, баъзан майда казеоз-эриш жараёни, атрофида фиброз ўзгаришлар борлиги аниқланади.
Ўпканинг рентгенолгогик текширилганда бундай беморларнинг деярли ярмида турли ўзгаришлар: ўпка илдизи атрофида пневмосклероз, майда кальцинатлар ва баъзан ўпка бўлаклари орасида плевранинг қаттиқлашганини аниқлаш мумкин.
Узоқ давом этадиган силдан захарланишда хам организмнинг туберкулинга бўлган реакцияси мусбат бўлиб қолаверади.
Ташхисни аниқлаш мураккаб бўлса Кохнинг тери ости туберкулин синамасидан фойдаланиш мумкин, бунда 10-20-50 ТБ дан фойдаланиш мумкин. Туберкулин тери остига юборилганда умумий, ўчоқдаги ва махаллий реакциялар мусбат бўлса бу беморда силдан захарланишнинг фаоллигини тасдиқлайди.
Силдан захарланишнинг клиник ва бошқа белигиларига ўхшаш белгилар бир қанча бошқа касалликларда хам рўй беради (сурункали тонзилит, гайморит, гипатохолицестит, гельментоз).
Биринчи галда муртак безининг сурункали яллиғланишида хам шундай белгилар бўлиши мумкин. Бу каслликда кўпинча бўғимларда оғриқ, юракда қўшимча шовқин эшитилиши, тана хароратининг бир хилда кўтарилиб туриши, эозинофилларнинг хаддан ташқари кўплиги, лимфоцитларнинг кўплиги харкатерлидир. Касалликни ажратишда аниқ тўпланган касаллик тарихи (сил касаллари билан мулоқатда бўлиши), тез-тез томоқ оғриғининг хуружи, кўрилганда муртак безларининг катталашганлиги, қизарганлиги, йиринг мавжудлилиги аниқланади. Манту синамасининг натижаларини тўғри тахлил қилиш ахамиятлидир.
Сурункали гайморитда бўладиган захарланиш хам силдан захарланишга ўхшаб кечади. Гайморитда бош оғриғи носмметрик бўлади. Беморда бурун битиши, вақти-вақти билан бурундан сув оқиши, чертиб кўрилганда гаймор бўшлиғи устида оғриқ сезиши, рентгеногаммада гаймор бўшлиғида доғ пайдо бўлиши аниқланади. Туберкулинга манфий реакция ташхисни тўғри қўйишга ёрдам беради, албатта ЛОР мутахассис билан маслахатлашиши катта ахамиятга эга.
Сурункали гепатохолицеститга ўнг қовурғалар остида оғриқ, жиғилдон қайнаши, кекириш, вақти-вақти билан ичнинг бузилиши, жигарнинг хаддан ташқари катталашиши, вақти-вақти билан метиоризм бўлиши хос. Сил касаллари билан контактда бўлмаган, туберкулин синамасининг манфий натижаси беморда силга хос захарланиш эмаслиги ташхисни тасдиқлайди.
Организмда гижжалар бўлганда хам силдан захарланишга ўхшаш белгилар билан кечади. Бунда ошқозон ва ичак йўллари фаолияти бузилиши билан бир қаторда аллергологик ўзгаришларнинг мавжудлиги, тромбоцитларнинг камайиб кетиши, петихиялар, эозинофилларнинг кўпайиши, организмда гижжалар борлигидан далолат беради, аммо ахлатда гижжаларни тухумини топилиши хал қилувчи ахамиятга эгадир.
Силдан захарланишни даволашда асосан Изониазид ва Этамбутолдан фойдаланиб, даволаш 4-6 ой ичида десенсебелизацияловчи дорилар билан давом эттирилади. Бундай даволаш фақатгина захарланиш белгиларини йўқотибгина қолмай, балки бирламчи силнинг локал кўринишларининг олдини олишга имкон беради.

Кўкрак ичи лимфа тугунларининг туберкулези (туберкулез бронхоаденити)
Бирламчи силнинг локал кўринишлари структурасида кўкрак ичи лимфа тугунларининг сили 75-80%ни ташкил этиб биринчи ўринда туради.
Кўпинча силдан суринкали захарланиш даврида лимфа тугуларида сил ўчоқлари пайдо бўлиб, улар катталашиб, структураси ўзгариб, рентген ва томограмма ёрдамида текширилганда аниқлаш имконияти туғилади. Сил инфекцияси асосан бронхларнинг шиллиқ қавати орқали лимфа томирларига ўтиб, сўнг лимфа тугунларида тўхтайди ва ўзига хос ўзгаришлар чақиради. Константиннинг фкрича, сил инфекцияси муртак безлари орқали ўморв ости ва бўйин лимфа тугунларини зарарлаб, ундан кейин кўкрак ичи лимфа тугунларига ўтади. Берингнинг фикрича эса сил инфекцияси алиментар йўл билан ичаклар чарвиси лимфа тунунларини зарарлаб, ундан кейин кўкрак ичи лимфа тугунларига ўтади.
Кўкрак ичи лимфа тугунларининг силининг клиник ва рентгенологик белгилари лимфа тугунларидаги морфологик ўзгаришларнинг яққоллигига ва асосан зарарланган лимфа тунунларининг топографиясига боғлиқ.
Топографик анатомия курсидан маълумки, кўкрак ичи лимфа тугунлари бир қанча гурухларга бўлинади. В.И. Сукенников кўкрак ичи лимфа тугунларини 4 га бўлади: паратрахиал, бифуркацион, трахеобронхиал ва бронхопулмонал. Хозирги вақтда бронхоаденитлар икки турда учрайди.
1. Кичик (майда) кўринишдаги бронхоаденит (кўпроқ учрайди).
2. Яққол кўринишдаги бронхоаденит:
а) яллиғланган;
б) ўсма (тумароз);
бронхоаденитнинг яллиғланган турида яллиғланиш жараёни лимфа тунунлари қобиғидан ташқарига тарқалиб, унинг атрофидаги тўқималарга етиб боради. Ўсма кўринишидаги бронхоаденит яллиғланиш лимфа туналари ичида бўлади. бронхоаденитларнинг яллиғланган турини даволаш давомида, баъзан даволанганда хам ўсма кўринишидаги турига ўтиши мумкин.
Кўкрак ичи лимфа тугунларининг силида лимфа тугунлари 1-5 см.гача катталашиши, лимфа тунуни тўқималари казеоз кўринишида ириб, янги грануляцион тўқималар билан алмашиниши мумкин. Янги пайдо бўлган грануляцион тўқималар зарарланган лимфа тунунлари атрофида хам пайдо бўлиб, ириб бронх деворида яра пайдо бўлиб, у бронх ичи томонига тешилиши мумкин (бронх билан лимфа тунуни оралиғида тешик пайдо бўлади – бронхонодуляр оқма). Қон томирлари, нерв толаси ва кўкс оралиғи тўқималари атрофида грануляцион тўқиманинг хаддан ташқари кўпайиб кетиши ўпкалар илдизининг кўкс оралиғи плевраси хамда ўпка бўлаклари орасидаги плевранинг дағаллашишига олиб келади.
Сил бронхоаденитининг клиник ва рентгенологик белгилари кўрсатилган морфологик ўзгаришларнинг яққоллиги ва лимфа тугунларининг қайси гурухи зарарланганлигига қараб турлича бўлиши мумкин.
Касаллик ўткир холда, тана хароратининг кўтарилиши билан бошланади. Каттароқ ёшдаги олаларда, ўсмирлар ва катталарда касаллик кўпинча секин аста бошланиши мумкин.
Бронхоаденитнинг суъбектив белгилари бўлиб жарангли (икки хил тондаги) йўталиш, баъзан эса йўтал товуши кўк йўтал касаллигидаги йўтал товушини эслатади.
Баъзан бронхлар астмасидаги сингари нафас сиқилиши, яъни нафас чиқиши қийинлашиши (эксператор нафас сиқиши) мумкин. Бу белгилар сил бронхоаденитининг катта кўринишларига тааллуқлидир. Кичик кўринишдаги сил бронхоаденитида бу белгиларнинг бўлиши шарт эмас.
Умуман сил бронхоаденитида турли олимлар томонидан хар-хил белгилар аниқланган бўлиб, уларнинг сони 30 тагача етади. Бу белгилар тўғрисида хам бироз маълумотга эга бўлиш фойдадан холи эмас.
Бемор кўздан кечирилганда силдан захарланиш белгилардан ташқари, кўкрак қафасининг юқори қисмидаги вена томирларининг кенгайганлигини аниқлаш мумкин (агар кўкрак қафасининг орқа томонида-кураклар оралиғининг юқори қисмида бўлса Франк белгиси, олди томонида 1-2 қовурғалар оралиғида бўлса Видергофер белгиси). Баъзи беморлар нафас олган пайтда тўш суяги ариқчаси тортилади (югуляр белги), шу югуляр чуқурчанинг уриб туриши Игнатевский белгисидир. Баъзан беморнинг пастки қовоқлари остида кўкаришни аниқлаш мумкин. Тўш суяги дастаси атрофининг тортилиб чуқурлашиб туриши хам мумкин (Равич-Шербо белгиси). Бўйиннинг 7 умртқасини босилганда бемор оғриқ сезиши (Перушка белгиси) мумкин.
Беморни туккуллатиб кўриш хам катта ахамиятга эга. Одатда 2 ёшгача бўлган болаларда 7 бўйин ва биринчи кўкрак умуртқасигача бўғиқ товуш аниқланади, 10 ёшгача бўлган болаларда эса 2 кўкрак умуртқасигача, 10 ёшдан кейин 3 кўкрак умуртқасигача бўғиқ товуш аниқланади.
Трахея атрофидаги лимфа тугунлари бронхоаденитининг яққол кўринишидаги турида туккулаттиб текширилганда 1-2-3 баъзан 4- кўкрак умуртқасигача бўғиқ товуш аниқланиши мумкин (Кораньи белгиси). Де Ле Камп туккуллатиб текширилганда 5-6 умуртқасигача бўғиқ товуш аниқлаган (Де Ле Камп белгиси). Филатов белгиси – орқа томонидан 1-2-3 кўкрак умуртқасигача, олдиндан тўш суяги дастаси атрофида бўғиқ товушни аниқланиши. Филосов ёки “товоқча” белгиси – тўш суяги ён томонларида бўғиқ товуш аниқланади, пастки қисми торайиб боради.
Фонендоскоп ёрдамида эшитиш натижасида хам бир қанча белгиларни аниқлаш мумкин: Д.Эспин белгиси – 7 бўйин умуртқаси устида бронхиал нафаснинг эшитилиши, бу “Р” харфга бойроқ сўзларни айтиб турган вақтда яхши эшитилади. Гейбнер белгиси – 1-2-3 кўкрак умуртчалари устида трахеал нафасни эшитилиши. Смитт белгиси (“бўрича шовқини”) - бемор бошини орқага эгиб турганда тўш суягини юқори қисми атрофида ўзига хос шувиллаш эшитилади, катталашган лимфа тугунларининг йирик қон томирлари деворини эзиши натижасида келиб чиқади. Баъзан тўш суягининг ён атрофлароида хазон шитирлашишига ўхшаш товуш эшитилиши мумкин, бу товуш плевра варақларининг яллиғланганлигидан дарак беради (Сирнев белгиси). Санаб ўтилган белгилар доимий эмас, булар кўпинча кўкрак ичи лимфа тугунларининг оғир, яққол кечадиган турларига дучор бўлаган беморларда аниқланади. Хозирги вақтда кўкрак ичи лимфа тугунларининг сили жуда кам белгилар билан, хатто белгиларсиз хам кечади.
Қон текшириб кўрилганда кўпинча камқонлик, лейкоцитоз, таёқча ядроли нейтрофилларнинг кўпайганлигини, лимфоцитлар ва эозинофилларнинг камайганлигини, ЭЧТнинг ошганлигини аниқлаш мумкин.
Бронхоаденитнинг ўткир ёки қўзиш даврида қон зардобидаги оқсил фракциясининг нисбатдан бузулганлигини, яъни фибреногеннни, антитрепсинни, сиал кислотасини кўпайганлигини аниқлаш мумкин. Силга қарши курашувчи антителолар титри ва иммуноглобулинлар хам кўпайиб кетади.
Беморнинг балғамида ёки бронхлар йувиндисида сил таёқчалари камдан кам топилади.
Туберкулин синамаси қўйилганда беморда кўпинча гиперергик мусбат натижа аниқланади.
Беморда кўкрак ўқтин-ўқтин оғриқ, йўталганда, хирриллаш эшитилганда, балғамида сил таёқчалари топилганда бронхоскоп ёрдамида текшириш мақсадга мувофиқ. Бунда бронхлар шиллиқ қаватида қизариш, яллиғланиш, яраланиш, брон деворида тешик, чандиқ каби ўзгаришлар мавжудлигини аниқлаш беморда лимфа тугунлари сили борлигини тасдиқлайди.
Баъзан бронхоскопия вақтида кальций тузлари йиғилиб, қотиб қолган лимфа тугунларидан узилиб бронх бўшлиғига чиққан бронхолитларни топиш мумкин. Бронхоскопияда бронх шиллиқ қаватида яллиғланиш аниқланса биопсия қилиб текшириш мақсадга мувофиқ.
Кўкрак ичи лимфа тугунлари ичкарида, ўпка илдизларида жойлашганни, уларнинг кўпчилиги юрак ва юрак қон томирлари орқали жойлашгани учун рентгенологик текширилганда доим кўринавермайди, айниқса лимфа тугунлари силининг кичик кўринишидаги хили бўлса. Шунинг учун рентгенологик текшириш хар-хил усулларини қўллаш зарур. Кўкрак ичи лимфа тугунларининг силининг рентгенологик кўриниши патологик жараённинг яққоллигига боғлиқ.
Сил бронхоаденитининг кичик кўринишига ўпка расмининг “бузулиши”, ўпка илдизи сояси шаклининг бузулиши ва структурасининг пасайиши характерлидир. Бунда кўкис оралиғи аъзолар сояси катталашади, унинг юқори қисмининг сояси аниқ кўринади (штрих белгиси), юрак ўнг бўлакчасининг сояли шакли бузилиб ўтмас бурчак шаклида кўринади, трахеянинг бронхга ўтиш бурчаги тоқ вена атроифда тўлишган бўлиб кўринади. Чап томонда эса юрак чап қоринчаси ёйи ёки ўпка артерияси ёйи шакли ўзгаради. Юрак биқини яссилашиб унинг чегараси равонлашиб боради. Сил бронхоаденитининг яққол (катта) турида ўпка илдизининг яллиғланганлиги, унинг катталашганлиги, чегарасининг ноаниқлиги, ўпка илдизидаги қон томирлар ва йирик бронхлар сояси кўринмай қолади. Ўсма шаклидаги бронхоаденитнинг ташқи чегаралари аниқ, атрофида яллиғланиш белгилари бўлмайди.
Рентгенологик текширишнинг бошқа усулларида – томографияни қўллаш касалликни аниқлашга кўп жихатдан ёрдам беради. Томограммани ўпка илдизи орқали қилиш керак.
Бронхоаденитнинг яллиғланган турида сўрилиш даврида ўпка илдизининг чегаралари аниқлашиб, бронхоаденитнинг ўсма шаклига ўхшаб қолади. Шунинг учун кўкрак ичи лимфа тугунларининг силини яққол кўринишидаги турлари яллиғланган ва ўсма турларига ажратиш маълум даражада шартли бўлиб, бу сил жараёнининг хар хил даврига хосдир. Кўкрак ичи лимфа тугунларининг силининг қаттиқлашиш ва кальцинацияланиш даврида ўпка илдизининг чандиқлашиши, кўкс оралиғи ва ўпка бўлаклари оралиғидаги плевра варқларининг қаттиқлашиши аниқланади. Чандиқлашиш жуда кўп бўлганда кўкс оралиғи аъзоларининг касали томонга сурилиши кузатилади. Казеоз лимфа тугунларига кальций тузлари тўпланади, бу лимфа тугунининг хар жойида бир хил бўлмайди, йириклашган лимфа кальций тузлари чекка қисмларига, майда лимфа тугунлари эса кальций тузларига тўлиб чиқади.
Баъзида болалар ва ўсмирларда рентгенограммада кальций тузлари йиғилган лимфа тугунларининг сили сурункали холда, узоқ вақт ичида давом этаётганлигининг гувохи хисобланади.
Хуллас кўкрак ичи лимфа тугунларининг силини аниқлаш учун хамма текширишларнинг натижалари хисобга олиниш керак.
Асоратлари. Кўкрак ичи лимфа тугунларининг сили баъзан хар хил асорат бериши мумкин. Катталашган лимфа тугунларида нафас йўлларини (бронхни) эзиб қўйиши натижасида ателектаз кузатилиши мумкин. Бунда рентгенограммада ўпканинг ателектаз қисми бир хил кўринишдаги қоронғу соя кўринишида бўлиб, атроф чегаралари аниқ бўлади. рентгеноскопияда нафас олиш актида диафрагманинг парадоксал харакати юрак ва йирик томирларнинг касал томонга сурилиши (Якобсон-Гольцкнитх белгиси) аниқланади. Кўкрак ичи лимфа тугунларининг сили асорати медиостенал плевра яллиғланиши кўринишида бўлиши хам мумкин. Бунда плевра варақлари қалинлашгани аниқланади.
Баъзан асорат лимфа йўллари ёки бронх йўллари орқали силнинг тарқалган кўринишида хам бўлиши мумкин.
Асоратланган бронхоаденитнинг клиник кўриниши анча оғир ва давомли ўтади. Беморнинг ахволи оғирлашади, тана харорати кўтарилади, қонда ўзгаришлар аниқланади, йўталиши кўпаяди, туккиллатиб эшитиб кўрилганда белгилар яққоллашади.
Ёш болаларда кўкрак ичи лимфа тугунларининг силини кўк йўтал, қизамиқ касаллардан фарқлашга тўғри келади.
Оқибати: сўрилиш, қаттиқлашиш, петрификация, милар сил.
 
GiyosДата: Суббота, 24.09.2011, 08:09 | Сообщение # 3
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Репутация: 45
Статус: Offline
Бирламчи туберкулез комплекси
Бирламчи сил комплекси силнинг бошланғич даври эмас, чунки бирламчи сил комплекси сил инфекцияси юққанидан кейин маълум бир давр ичида силдан захарланиш жараёнидан кейин кузатилади. Сил касаллиги камайиб бораётган хозирги вақтда бирламчи сил комплекси кам учрамоқда (13%).
“Бирламчи комплекс” деган атамани биринчи марта Ранке таклиф қилган бўлиб, у ўпкадаги бирламчи ўчоқ, ўчоқдан ўпка илдизи томон йўналган лимфа томирларининг яллиғланиши (лимфонгит) ва ўпка илдизидаги лимфа тугунларининг зарарланишини назарда тутган.
Маълумки кўпинча силдан захарланиш белгилари билан кечувчи силнинг бирламчи инфекцияси шу даврда тугалланиб сўнг беморлар соғайиб кетади. Баъзан организмга сил инфекцияси кўп миқдорда юққан бўлса ва инфекциянинг вирулентлиги кучли бўлса ёки силдан захарланиш даври аниқланмай даволанмаса ёки организмнинг сил инфекциясига қарши курашиш қобиляти пасайиб кетган бўлса организмда бирламчи сил комплекси ривожланади.
Бирламчи сил комплекси инфекцияни организмга тушган йўлига қараб хар хил аъзоларда жойлашиши мумкин. Аммо бирламчи комплекси кўпинча, 90-93% ўпкакда ва бошқа аъзоларда жойлашади. Демак ўпкада ривожланувчи бирламчи комплекси сил инфекциясининг нафас йўллари орқали юқиши натижасида ривожланади. Буни қуйдаги фактлар тасдиқлайди: бирламчи ўчоқ кўпинча ўпканинг нафас олишда фаол иштирок этувчи 3-4-5-8 бўғинларида жойлашади; бирламчи ўчоқда деярли 100% сил таёқчаларининг одамларга мансуб тури аниқланади; кўпинча (90-92%) бирламчи ўчоқ (аффект) якка холда ривожланади, баъзан (8-10%) икки ёки ундан хам кўп бўлиши мумкин.
Бирламчи ўчоқ одатта ўпканинг энг кичик бўлаги – ацинусда ривожланади. Бунда биринчи навбатда бронхнинг энг охирги тармоғида яллиғланиш бошланиб, тўпланган сил таёқчалридан ажралувчи экзо- ва эндотоксин таъсирида ўпка хужайраларида дегенерация ва ириш жараёни рўй бериб аморф (қовушмаган) масса пайдо бўлади. шу ириган жой атрофида перифокал яллиғланиш жараёни рўй беради. Бу яллиғланиш икки қавтдан: ички силга хос ва ташқи силга хос бўлмаган яллиғланиш қаватларидан иборат бўлади. силга хос қаватида овал, ўзакли эпителийсимон ва кўп ўзакли катта Пирогов Лангханс хужайралари кўп бўлади. силга хос бўлмаган яллиғланиш қаватида эса кўп миқдорда лейкоцитлар, лимфоцитлар, моноцитлар ва махаллий гистиоген хужайралар (гистиоцитлар), қон томирлар эпителийлари, макрофаглар, фибробластлар каби хужайралар бўлади. яллиғланиш жараёнида бу бириктирувчи тўқимага тегишли хужайраларни иштирок этиши экссудатли яллиғланиш билан бир қаторда пролефератив жараённинг мавжудлигини тасдиқлайди. Бирламчи ўчоқнинг катталиги хар хил бўлиши мумкин, 2 мм.дан ловядек, нўхотдек ва ундан хам катта бўлиши мумкин. Оддатда силнинг бирламчи ўчоғи вицерал плевра остида жойлашган бўлади. яллиғланиш жараёни бирламчи ўчоқдан лимфа томирлари, бронхлар, вена ва артерия қон томирлари йўналишида ўпка илидизи томон тарқалади (лимфонгаит).
Бу яллиғланиш орасида хам сил ўчоқлари пайдо бўлиши хам мумкин. Яллиғланган жараён лимфа тунунигача етиб боради ва лимфа тугунида гиперплазия жараёни рўй бериб унинг хажми катталашади, сўнг лимфа тугунида сил бўртмалари пайдо бўлиб, ундан кейин лимфоид тўқималарида ириш (некроз) жараёни юз беради. Шундай қилиб силнинг бирламчи сил комплекси ташкил топади.
Бирламчи сил комплексини кейинги кечиши бир қанча омилларга боғлиқ, аввало макроорганизмнинг реактивлигига, беморнинг ёшига, организмдаги моддалар ламашиниш жараёнига, сил таёқчалари сони ва вирулентлигига ва хаказо. Бирламчи сил комплекси тўлиқ ташкил этгандан кейин унинг кечиши икки хил йўлда бўлиши мумкин:
1- сил жараёнинг равон кечиши
2- сил жараёнинг асоратлар билан кечиши
Бирламчи сил комплекси равон кечадиган бўлса комплекс ташкил топиб бўлиши биланоқ бирламчи ўчоқ атрофидаги перифокал яллиғланиш ва лимфонгаит бирин –кетин сўрила бошлайди. Регионал лимфа тугунлари ва унинг атриофидаги яллиғланиш жараёнинг сўрилиши нисбатан секинроқ кечади. Яллиғланиш жараёнинг сўрилиши билан бир қаторда бирламчи ўчоқ (аффект) ва лимфа тугунлари атрофида бириктриувчи тўқималардан иборат бўлган қобиқ пайдо бўлади. бирламчи ўчоқ ва лимфа тугунлари ичидаги сузмасимон масса секин аста қуюқлашиб катталашади ва охак йиғилади. Вақт ўтгандан сўнг охаклашган ўчоқ суякка айланиб кетиши мумкин. Бундай ўчоқни биринчи марта 1912 йилда Чех олими Гон томонидан батафсил ўрганиб чиқилгани учун Гон ўчоғи дейилади.
Шуни айтиш керакки, Гон ўчоқи марказида сил таёқчалри майда ўзгарган холда сақланиб қолади. Баъзан бирламчи ўчоқ ўрнида чандиқ шаклидаги фиброз тўқимаси хам қолиш мумкин. Сўнги вақтларда бирламчи ўчоқнинг бутунлай сўрилиб кетиш холлари хам кузатилмоқда. Баъзи олимларнинг такидлашича бирламчи сил комплекси нотипик холда, сил инфекциясининг лимфа томирлари томонидан ретроград йўналишда тарқалиб ташкил топиши мумкин (А.И.Абрикосов). бундай холларда шпкада қолдиқ сифатида Гон ўчоғи бўлмайди.
Ўпка ва лимфа тугунларидаги патоморфологик ўзгаришлар ва организмнинг иммунобилологик холатига қараб бирламчи сил комплекси бошланиши ва клиник кечиши хар хил бўлиши мумкин. Белгиларсиз (яширин) кечувчи, бундай беморлар асосан Манту синамаси қўйилганида, флюорографияда ёки бошқа касаллик туфайли врачга учрашганда аниқланадилар, секин аста бошланувчи бирламчи сил комплексида касаллик белгилари жуда яққол бўлмаган холда бошланади ва бемор холсизланиш, иш қобилятининг пасайиши, бироз йўталиш, кўкракда оғриқ сезиши, тана хароратининг бироз кўтарилиши каби белгилар билан кечади. Ўткир холда бошланувчи бирламчи сил комплекси – зотилжамнинг яққол белгиларигша ўхшаб, тана хароратининг бирдан кўтарилиши, нафас етишмовчилиги, қаттиқ йўталиш ва кўкракда оғриқ сезиш билан бошланади. Бундай холат бир икки хафтагача давом этади, сўнг беморнинг ахволи аста секин яхшиланиб, тана харорати туша бошлайди.
Касалликнинг қандай бошланишидан қаттий назар беморни кўздан кечирганда силдан захарланиш белгилари ва бир қанча гурух лимфа тугунларининг катталашгани аниқланади. Бунда лимфа тунуларини пайпаслаганда бемор бироз оғриқ сезиши мумкин. Лимфа тугунлари бироз катталашган, аммо атрофдаги тўқималарга ёпишиб кетмаган бўлади. лимфа тугунларидаги ўзгариш кўпинча бирламчи комплексига дучор бўлган томонда яққолроқ аниқланади. Кўкрак қафасини туккуллатиб кўрганда ўпканинг зарарланган қисми устида бўғиқ товуш аниқланади, эшитилганда нафаснинг дағаллашгани майда нам хириллашларни аниқлаш мумкин, бу беморни йўталтириб сўнг эшитганда яққолроқ аниқланади.
Агар силнинг бирламчи комплекси чегараланган ёки яллиғланиш жараёни сурункали бошланган бўлса стетоакустик белгилар аниқланмаслиги хам мумкин.
Қон томири ва юрак сиситемаси томонидан юракнинг қаттиқ уриши, юрак чегараларининг кенгайиши, систолик шовқин, юракнинг биринчи тонида ўзгариш, қон босимнинг камайиши каби ўзгаришлар аниқланди. Буларнинг хаммаси силдан захарланиш хисобига юрак миокардидаги диффуз ўзгаришлар хисобига содир бўлади.
Беморнинг жигари катталашиб, қирралари ўткирлашади, аммо эластиклиги сақланиб қолади.
Каслликнинг бошланғич даврида қонда лейкоцитларнинг умумий сони 12-14 гача кўпайганлиги, лейкоцитар формуланинг чапга силжишини эозинофилларнинг ва моноцитларнинг кўпайганлигини ва лимфоцитларнинг камайганлигини ва ЭЧТ 25-35 мм/с. тезлашганини аниқлаш мумкин. Қон зардобидаги альбумин бироз камаяди, глобулинлар эса кўпаяди.
2 ТБ қўлланилиб қўйилган туберкулин синамаси болалар ва ўсмирларда яққол мусбат натижа, катталарда эса номергик мусбат натижа беради.
Бирламчи сил комплексига дучор бўлган беморларни рентгенологик усулда текширилганда бу каслликда босқичма-босқич кечувчи 3 давр кузатилади.
1. Яллиғланиш даври – бу даврда ўпканинг бирор қисмида (кўпинча ўпканинг нафас олишда фаол қатнашувчи қисмида) кўриниши хар хил бўлган уч бурчак ёки аниқ шакилга эга бўлмаган, ўпка илдизи билан бирлашиб кетган, интесив ёки интенсивлиги кам бўлган соя аниқланади. Бунда преиферик лимфа тугунларининг катталашгани хам аниқ кўриниб туради. Бирламчи сил комплексиларининг ўпкада жойлашган қисмининг чегаралари ноаниқ бўлади.
2. Яллиғланишнинг сўрилиш ва қаттиқлашиш даври – бу даврда бирламчи сил комплекси соянинг чегаралари аниқ бўлиб хажми кичираяди, интенсивлиги ошади. Бирламчи ўчоқ билан ўпка илидизида жойлашган оралиғини бирлаштириб турувчи “йўлча” пайдо бўлади. Бу бирламчи сил комплексига хос бўлиб, буни “биполияр” ёки Редекер белгиси деб аталади. Бирламчи ўчоқ вецирал плевра остида жойлашган бўлгани учун кўпинча плевра варақларининг дағаллашганини, баъзан ўпка бўлаклари оралиғидаги плевранинг қалинлашганини аниқлаш мумкин. Болаларда ўпка ва лимфа тугунлари компаненти яққол аниқланади, катталарда эса лимфа тугунлари яққол кўринмайди, хатто томография усулини қўллаб текширганда хам лимфа тугунларини аниқлаш қийин.
3. Бирламчи сил комплекси қаттиқлашиш – петрификация даври – одатда касалликнинг бошланишидан 10-12 ой ўтгач бошланиб, 2-3 йилгача давом этиши мумкин. Бунда Гон ўчоғи ёки ўчоғлари ташкил топади. Лимфа тугунларининг қотиши бирламчи ўчоғнинг қотишидан анча кейин рўй беради.
Бирламчи сил комплекси болалар ва ўсимрларда белгиларсиз кечган тақдирда, бемор тасодифан флюорография ёки рентгенорафиядан ўтиш вақтида бирламчи комплекснинг қотиш даврида аниқланиши мумкин. Бунда Гон ўчоғи, қисман ёки бутунлай қаттиқлашган лимфа тугунлари кўриниб туради. Рентгенограммада бирламчи сил комплекси қолдиқларини сил бўлиб, ўз-ўзидан тузалиб кетган катталар ва қарияларда хам аниқлаш мумкин.
Шундай қилиб ўпкадаги бирламчи ўчоқ ва лимфа тугунлари кальцинатларининг мавжудлиги ўтказилган бирламчи силнинг асосий рентгенологик белгиларидан хисобланади.
Бирламчи сил комплекси ўз вақтида ниақланиб даволанмаса, организмнинг иммунологик қобиляти паст бўлса, сил инфекциясининг вирулентлиги юқори ва инфекция кўп миқдорда бўлса касалликнинг бошланғич вақтидаёқ асоратлар билан кечиши мумкин. Кўпинча қуйдаги асоратларни кузатиш мумкин: плеврит, қон туфлаш, қон кетиши, казеоз яллиғланишга ўтиши.
Плевра варақларининг яллиғланиши. Бирламчи ўчоғни вицерал плевра остида жойлашиши, организмнинг инфекцияга нисбатан ўта сезувчанлик холи бундай асоратнинг келиб чиқишига асосий сабабдир. Бундай асоратда бирламчи сил комплексибелгиларига қуруқ ёки экссудатив плеврит белгилари қўшилиб, бу белгилар устунлик қилади. Шунинг учун бундай холларда олдин плеврит деб диагноз қўйилади.
Бирламчи сил комплексини ривожланиш ва зўрайиш даврида бирламчи ўчоқдаги ириш жараёни кучайиб, бирламчи кавак пайдо бўлиши мумкин. Бунда силдан захарланиш белгилари жуда яққоллашиб беморда узоқ ватқгача тана хароратининг баланд бўлишини, холсизлик ва терлашнинг зўрайишини, балғам кўпайишини кузатиш мумкин ва уни лабораторияда текширганда ўпка тўқимасини чиришини кўрсатувчи элиментларни ва сил таёқчаларини топиш мумкин. Баъзан қон туфлаш ва қон кетиш холлари кузатилиши мумкин. Беморнинг рентгенологик текширилганда ўпканинг яллиғланган қисми устида кавак-халқасимон соя аниқланади.
Бирламчи сил комплексининг энг хавифли асоратларидан бири яллиғланиш жараёни натижасида ўпканинг катта бўлагида казеоз яллиғланишга ўтиб кетиши ва сил инфекциясининг лимфа ва қон томирлари орқали тарқалиб бошқа аъзоларга ва лимфа тугунларига ўтиб кетиши хисобланади. Бунда беморнинг ахволи бирдан ёмонлашади, тана харорати юқори даражага кўтарилиб, титраш, нафас сиқилиши пайдо бўлади ва беморда терлаш кучайиб бошқа белгилар хам яққоллашиб кетади. Беморнинг рентгенологик текширганда ўпканинг яллиғланган қисмида йирик соя орасида жуда кўп ёруғлашган қисмлари аниқланади, бу ўпканинг иришидан далолат беради ва ўпканинг бошқа бўлакларида, бронх ёки қон ва лимфа томирлари тарқалиб кетган сил ўчоқлари аниқланади.
Ташқи нафас олиш функцияси бузилиши кўпинча бирламчи сил комплекси асоратлар билан кечганда рўй беради. Бунда беморда энтикиш билан бир қаторда ўпка вентиляциясининг обструктив ва реструктив кўринишидаги ўпка танқислиги аниқланади. Бирламчи сил комплексида тўқималарнинг ўта сезувчанлиги тромбоваскулит, тромбоэмболия, юрак миокардида ўчоқли ва диффузли ўзгаришларга олиб келади, шунинг учун бундай беморларда юрак уришининг тезлашиши аниқланади, ЭКГида R ва Т тишчаларининг пасайганлигини, хатто Т тишчанинг манфийлилигини, оралиғини сурилганини аниқланади.
Бирламчи сил комплексини кўпинча ўпканинг носпецифик яллиғланишлардан фарқлашга тўғри келади.
Ўпканинг катта бўлакларини ёки айрим бўлакларининг носпецифик яллиғланиши клиник ва рентгенологик белгилари жихатидан бирламчи сил комплексига ўхшаб кетади. Лекин бирламчи сил комплекси жуда ўткир бошланмайди ва организмнинг захарланиш белгилари хам яққол бўлмайди. Бу ўпканинг яллиғланиш жараёнига мос тушмайди. Бирламчи сил комплексида ўпакни эшитиб кўрганда хириллашлар жуда кам, баъзан умуман эшитилмайди. Рентгенограммада патологик жараён сояси бир хил бўлмаганидан кам интенсивлилигидан характерланади, яллиғланишнинг ён атрофида эса айрим ўчоқлар аниқланади. Ўткир бошланувчи носпецифик яллиғланишда тез ўзгарувчанлик кузатилиб, ўпкадаги яллиғланиш жараёнининг сўрилиши билан захарланиш белгиларининг камайишида мутаносиблик борлиги аниқланади. Агар илгари сил инфекцияси юққан болада ўткир носпецифик яллиғланиш бошланса, туберкулинга бўлган сезгирлик сусаяди, хатто анергия холати хам рўй бериши мумкин, бирламчи сил комплексида эса бемордаги туберкулин сезгирлиги ошиб боради (гиперергик реакция).
Ўпканинг ўткир яллиғланишида нафас етишмовчилигининг ва гипоксемиянинг яққоллиги характерли бўлиб, бундай хол бирламчи сил комплексида бўлмайди. Бирламчи сил комплексининг сўнги босқичларида ўпкадаги ўчоқда ва лимфа тугунларида кальций тузларининг тўпланиши беморда носпецифик яллиғланиш йўқлигини тасдиқлайди.
Бирламчи сил комплекси ўткир бошланганда кўпинча вирусли грипдан фарқлашга тўғри келади, маълумки грипп ўткир бошланади аммо қисқа вақт ичида холсизланиш, бутун тана мускулларида, бўғимларида оғриқ, бош оғриши, кўз ёшланиши хос. Агар вирусли грипп ўпка асоратисиз кечса бирламчи сил комплексида ўпкада мавжуд бўлувчи фзикал ва рентгенологик ўзгаришлар бўлмайди. Вирусли гриппга касал ахволини тезда яхшиланиши, касллик белгиларини камайиб бориши характерлдир. Ташхисни аниқлашда алббат текширишни хамма усулларидан фойдаланиш керак.

Бирламчи туберкулезнинг катталарда кечиши.
Хозирги вақтда катталар орасида хам бирламчи силнинг турли кўриниши намаён бўлмоқда.
И.А.Логиена ўтказган текширишларига кўра 16-18 ёшдагилар орасида силдан захарланиш 36% 19-24 ёшда эса 40-70%ни ташкил қилади. Демак, 30-50% ўспирин ва ёшлар сил таёқчаси билан зарарланмаган ва бу шахслар зарарланиши ёки 20-25 ёшлилар орасида бирламчи сил клиник турлари ривожланиши мумкин.
Катталарда бирламчи сил клиник белгилари турли ўпка хасталикларига ўхшаш бўлганлиги учун фарқлаш зарурияти туғилади. Шунинг учун УАШга катталарда бирламчи силни кечги хос белгиларини уларни барвақт аниқлашни тўлиқ ёритиш зарур.
Болалар ва ўсмирларда яққолкечувчи бирламчи сил комплекси, кўкрак ичи лимфа тугунлари сили катталарда хам учрайди ва катталарда клиник белгилари ўзгача турда кузатилиши мумкин: 1) бирламчи ўпка сили, 2) экссудатив плеврит.
Катталарда бирламчи сил комплексининг бошланғиқ даври асосан белгиларсиз кечади. Беморни эшитиб кўрганда бронхит аниқланади. Агар бирламчи ўчоқ катталашса фзикал усуллар билан хеч нарсани аниқлаб бўлмайди. Бирламчи ўчоқ ривлжланиб зшрайиб борганда казеоз яллиғланиш шаклидаги фокус пайдо бўлади ва ириш жараёни рўй берганида туккиллатиб кўрилганда бўғиқ товуш, эшитилганда эса визикобронхиал нафас фонида нам хириллашлар аниқланади.
Катталарда кечувчи ўпкадаги бирламчи ўчоқ бошланғиқ даврда рентгенологик усулда жуда катта бўлмаган фокус сояси кўринади. Сўнг яллиғланиш периферик лимфа тугунларигача тарқалиб, яллиғланиб умуман катталашади. Бунда ўпкада чегаралари ноаниқ соя аниқланади. Вақт ўтгандан сўнг яллиғланиш жараёни сўрилиб ўпкада ва ўпка илдизида бир бирига боғлиқ соя аниқланади.
Бемор клиник жихатдан тузалганидан кейин бирламчи сил комплекси ўрнида болалардаги каби Гон ўчоғи ва каттлашаг лимфа тугунлари қолади.
Катталарда бирламчи ўпка сили кўпроқ кузатилиб ўпканинг иккиламчи генизига эга бўлган турлари: ўчоқли, яллиғланган, тарқоқ силдан фарқ қилади. Бирламчи ўпка силининг фарқи доимий равишда кўкрак ичи лимфа тугунларини хам яллиғланиши кузатилади.
Хозирги даврда 20-25 ёшли бирни бор зарарланганлар орасида кўкрак чичи лимфа тугунлари яллиғланиши ёки ўпка тўқимаси ичида чекланган яллиғланиш хисобига 80% асоратнинг кечиш хисобига экссудатив плеврит аниқланади.
Кўкрак ичи лимфа тугунлари сили билан хасталанган катталарда кўпинча бронхларда махсус яллиғланиш кузатилади.
Демак, катталарда бирламчи сил кўпроқ асоратли кечиши аниқланади. Иккинчидан, бирламчи сил катталарда сурункали кечувчи бирламчи сил хусусиятларига эга. Учунчидан, катталарда бирламчи ўпка силнинг иккилачи силдан фарқи: иккиламчи сил кўпинча ўпканинг биринчи, иккинчи сегментларида, бирламчи сил эса ўрта ва пастки бўлакларида жойлашади. Шунинг учун УАШ кўпинча нотўғри ўпка носпецифик касалликлари ташхисини қўйиб носпецифик даво самарасизлиги аниқлангандан сўнг фтизиатр кўригига юоради. Бирламчи сил клиник белгиларини катталарда ўпка носпецифик касалликларидан ташқари лимфогрануломатоз, лимфосаркома, марказий ва периферик рак, саркаидоз касаллигининг биринчи босқичи билан фарқлаш зарур.
 
Giyos/FORUM » DARSLARIM » SIL KASALIGI » Туберкулезнинг клиник таснифи. Бирламчи туберкулез
  • Страница 1 из 1
  • 1
Поиск:
Flag Counter