Воскресенье, 05.05.2024, 17:37
Hush kelibsiz Mehmon | RSS

Bosh miya shikastlanishi - Giyos/FORUM

[ Yangi izohlar · Qatnashchilar · Forum qoidasi · Izlash · RSS ]
  • Страница 1 из 1
  • 1
Giyos/FORUM » DARSLARIM » Neyroxirurgiya » Bosh miya shikastlanishi
Bosh miya shikastlanishi
GiyosДата: Среда, 26.09.2012, 00:11 | Сообщение # 1
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Репутация: 45
Статус: Offline
Бош мия жарохати энг куп таркалган шикастланишлар каторига кириб, хамма шикастланишларнинг 40%га якинини ташкил килади. Бутун дунё согликни саклаш статистикасига кура, у йилига уртача 2% усиш кобилиятига эга. Бунда 20 ёшдан 60 ёшгача булган шикастланганлар, яъни энг куп мехнатга ярокли ёшдагилар, устун туради. Буюк Британияда йилига 1 млн ахоли бош мия жарохатининг у ёки бу тури билан тиббий ёрдамга мурожаат килса, улардан 150 мингтаси касалхоналарга ёткизилади, 5%га якини эса малакали нейрохирург ёрдамига мухтож булади.
ХХ асрнинг охирига келиб, бош мия жарохати факат согликни саклашдагина эмас, балки турли жамоат тизимларида хам долзарб муаммо булиб колмокда. Бош мия жарохати куп учрар эди, деган ибора хозирги даврга тугри келмайди. Биз хозир бош мия жарохатининг учраш даражасини, унинг таркалганлигини, таркибини, сабабларини ва хоказоларни аник билишимиз керак.
80-90 йилларда, 80та илгор Тиббиет институтларининг нейрохирургия кафедралари, илмий-текшириш институтлари клиникалари ва 11 республика турли ташкилотлари, хамда Ленинград ва Киев нейрохирургия институтлари, шулар каторида I Тошкент давлат тиббиёт институтининг нейрохирургия кафедраси акад. Н.Н.Бурденко номидаги нейрохирургия институти бошчилигида, илгариги Совет Иттифоки республикаларида бош мия жарохати эпидемиологиясини урганишди. Натижада хар йили 1 млн 200 минг киши жарохат олиши, улардан 100 000 дан ошиги оламдан утиши ва шунчаси ногирон булиши аникланди.
Узбекистонда хар йили 120 000 атрофида бош мия жарохати ходисаси руйхатга олинади, улардан 6-9%га бош мия сикилиши буйича турли операциялар амалга оширилади. Бош мия жарохати натижасида хар йили 10 000 гача одам оламдан утади ва шунчаси ногирон булади.
Жахонда бош мия жарохатидан хар йили 1,5 млн. ахоли оламдан утади, 2,4 млн. булса, ногирон булади. XX аср охирига келиб, бош мия жарохати натижасида ногирон булганлар Россияда 2 млн, АКШда 3 млн, бутун дунёда эса 150 млн ахолини ташкил килди.
Бош мия жарохати уртача хисобда 1000 ахолига 33,4 ни ташкил килади. Касалхонага ётиш курсаткичи - 1000 ахолига 2тани ташкил килади. Бош мия жарохатининг сабаблари турли мамлакат ва худудларда турличадир, улар ижтимоий, географик, оби-хаво, демографик ва бошка омилларга богликдир. Масалан, АКШда йул-транспорт ходисалари натижасида олинган шикастлар- 80% куп булса, Россияда турмушда олинган шикастлар - 75%, улар орасида 30-40% криминал, Тайванда - мотороллер ва Шотландияда - йикилишлар куп учрайди ва х.к.
Бош мия жарохати бош мия ва унинг каватларига инфекция тушишига кура ёпик ва очик турларга булинади. Ёпик бош мия жарохатида юмшок катламларнинг бутунлиги бузилмайди, ёки апоневроз шикастланмаган юзаки яралар булади.

БОШ ЮМШОК ТУКИМАЛАРИНИНГ ШИКАСТЛАНИШИ
Бош юмшок копламаларининг шикасти ёпик ва очик булади. Ёпикларига урилишлар, очикларига - яраланишлар киради. Урилишлар бош каттик предметларга урилганда, бошга каттик предмет билан урганда, йикилганда ва бошкаларда юз беради.
Йикилиш ва урилиш натижасида тери ва тери ости клетчаткаси шикастланади. Шикастланган кон томирларидан кон тери ости клетчаткасига куйилади. Galea aponeurotica сог колганда, куйилган кон буртиб турадиган шиш (гурра) куринишида чегараланган гематомани хосил килади.
Юмшок тукималарнинг катта шикастларида, galea aponeurotica ёрилиб кетса, кон томирларидан куйилаётган кон ёйилган шишни хосил килади. Бу катта кон куйилишларнинг (гематомалар) уртаси юмшок ва баъзан унда ликиллаб туриш (флюктуация) сезилади. Бундай гематомалар учун кон куйилган жойнинг атрофида каттик кутарманинг булиши характерлидир. Кон куйилган жойнинг атрофидаги каттик кутрамани тутиб курилганда калла суяги синиб, ичига ботиб кетгандак сезилади. Синчиклаб текшириш, хамда рентген суратлари, шикастланиш характерини тугри аниклашга имкон беради.
П а р в а р и ш. Бошдаги сочни яра атрофи терисини ифлослантириши ва хирургик ишловга зарар бериши мумкин эканлигини хисобга олиб, сочни яра атрофида кенгрок олиб ташлаш керак. Соч олаётганда ярага инфекция туширмаслик учун эхтиёт булиш керак - ярани стерил салфетка билан ёпиб куйиш керак. Сочни ярадан ташкарига килиб олиш керак, аксинча ярага караб эмас.
ЯНГИ ТУГИЛГАН ЧАКАЛОКЛАРДА КОН КУЙИЛИШ
Тугилган вактда боланинг боши шикатланса, кон томирлари ёрилиб кетиб, янги тугилган чакалокларда суякусти пардаси остига кон куйилади. Бундай кон куйилишлар конли шиш (kephalohaematoma) ёки бош гематомаси дейилади. Шиш тугишдан кейин тезда катталашади, лекин у тугишдан кейинги даврнинг биринчи кунларида хам катталашиши мумкин. Келгусида шиш йук булиб кетади ва суякусти пардаси кайтадан суякка ёпишади. Баъзи бир холларда шишнинг йуколиши 1-2 ойга чузилиб кетиши мумкин. Гематомадаги кон узок вактгача суюк холда колиши мумкин, бу эса диагноз куйишда хатоликларга олиб келиши мумкин. Гематомаларни тешиш ярамайди, чунки ундан конни чикариб олиш кон куйилишини янада ошириб юбориши мумкин. Ундан ташкари, гематомани тешганда унга инфекция тушиши мумкин, бунда гематома ичидаги коннинг йиринглаб кетиш эхтимоли бор. Гематома тепа суяклари сохасида жойлашади ва суяк чокларидан нарига таркамайди.
Д а в о л а ш. Кон куйилиши купайишининг олдини олиш учун одатда кисиб боглаб куйиш етарлидир. Купчилик холларда гематомалар уз-узидан таркалиб кетади. Бош гематомасидан ташкари янги тугилган чакалокларда бош шиши (caput succedaneum) деб аталадиган шиш хам булади.
Бу коганок суви утиш вактида бошнинг бачадон огзида жойлашган кисмидаги юмшок тукималарнинг (копламларнинг) шишиб кетишидан иборатдир(унг ва чап тепа суякларининг орка юкориги кисмлари). Бу шиш сикилиш натижасида пайдо булиб, терига кон куйилиш ва шиш билан бирга юз беради. Бош шиши ушлаб курилганда каттик булади. У, одатда, 1-2 хафтадан кейин йуколиб кетади ва даволашни талаб килмайди.
БОШНИНГ ЮМШОК ТУКИМАЛАРИНИНГ шикастланиши
Бош юмшок тукималарининг яраланиши уткир, хамда утмас куроллар билан шикастланиш натижасида руй беради. Бошдаги юмшок копламларнинг яраланиши шу жихатдан хавфлики, суякларнинг бутун булишига карамасдан, махаллий инфекция бошнинг ичига таркалиб, менингит, энцефалит ва мия абсцессларига олиб келиши мумкин, чунки бошнинг устида ва ичида жойлашган веналар узаро бирлдашган булади. Шунингдек инфекция лимфа томирлари буйлаб хам таркалиши мумкин. Юмшок тукималарнинг яраланиши билан бирга калла суяклари ва мия шикастланиши хам мумкин.
С и м п т о м л а р и. Касаллик белгилари шикастланишнинг характерига боглик булади. Кесилган ва чопилган яралар нихоятда куп конайди ва очилиб туради. Тешилган яралар озрок конайди. Инфекциялар билан мураккабланишлар билан булмаган вактда яраланишлар енгил утади. Агарда яра биринчи соатлар ичида тозаланган булса, бирламчи битиш хоил килиб, тузалиши мумкин.
Уриб олишдан пайдо булган яраларнинг белгилари яранинг характерига тугри келади. Уриб олишдан пайдо булган яраларнинг четлари текис булмайди, урилишнинг излари (эзилиб кетган жойлар) куриниб туради. У конга шимилган булади, баъзи бир холларда улар суякдан ёки остдаги тукималардан ажралган булади. Эзилган ва узилган кон томирлари тромбозга учраши сабабли кон окиш унчалик куп булмайди. Уриб олишдан пайдо блган яралар суяккача етиши ёки юмшок тукималарнинг шикастланиши билангина чекланиб колиши мумкин. Йиртилган яралар остидаги тукималардан анчагина ажралиб кетиши ва осилган парчалар хосил килиш билан характерланади. Бошнинг юмшок копламлари шикастланишининг алохида тури - бу скалпелланган яралардир. Бунда бош терисидаги сочли кисмнинг оз ёки куп кисми юлинган булади.
Д а в о л а ш. Купчилик холларда яранинг узини ва унинг ёнидаги сохаларини яхшилаб тозалагандан сунг ярани тикишнинг, кичик яраларни эса кисиб боглашнинг узи кифоя килади. Куп кон окканда кон окиб турган томирларни боглаб куйиш керак. Факат янги ифлосланмаган яраларнигина тикиш мумкин. Яра ифлосланиб кетганда ярага тушган нарсалар пинцет билан олиб ташланади, яранинг четларига йод эритмаси суртилади, четлари кесиб олиб ташланади (яра бирламчи тозаланади), ярага пенициллин эритмаси куйилади (0,5% новокаин эритмасида 50 000-100 000 ЕД) ёки яранинг четларига пенициллин эритмасидан укол килинади. Шундан кейин яра бутунлай ёки кисман тикилади. Кисман тикилган холатда тери остига йиринг окизгич куйилади. Яллигланиш процесси тухтагандан кейин ярани иккинчи марта тикиш мумкин. Баъзи бир холларда пенициллин эритмасини мушак ичига укол килиш буюрилади. Агарда яра бутунлай тикилган булиб, кейинги кунларда унда яллигланиш белгилари пайдо булса, ипларини олиб, ярани очиш зарурдир.
Профилактика максадида хамма ярадорларга кокшолга карши зардоб юборилади, огир ярадорларга, айникса яра тупрок билан ифлослашган холларда, гангренага карши зардоб юборилади.
Парвариш килиш. Бошдаги сочлар яранинг ифлосланишига ёрдамлашади ва ярани тозалашни кийинлаштиради, шенинг учун яранинг атрофидаги соч ва тукларни мумкин кадар кенгрок килиб, кириб олиб ташлаш керак. Сочни олганда ярага инфекциянинг кириб кетмаслиги учун эхтиёт килиш керак - уни стерилланган салфетка билан ёпиб куйиш зарур. Соч олишни ярадан ташкарига караб бошлаш керак, аксинча ярага караб эмас.
КАЛЛА СУЯКЛАРИНИНГ ШИКАСТЛАНИШИ
Калла суякларининг синиши тез-тез учраб туради (хамма синишларнинг 1,5-3%ни ташкил килади). Калла суякларининг синиши купинча кучада олинган травмалар натижасида (трамвай, автомобиль, мотоцикл) ва темир йулларда руй беради. Калланинг саноатда шикастланиши купрок огир саноатда (кон саноати, шахталар ва бошкалар) ва курилишларда учрайди.
Калла суякларининг синиши уларнинг мияга якин жойлашгани учун алохида ахамиятга эга. Калла суяклари синишининг бир неча тури фаркланади: 1) ёрик ва дарз шаклидаги синишлар; 2) парчаланиб синишлар, бунда хар хил катталикка эга суяк парчалари хосил булиб, улар мия каттик пардасига ва мияга кириб кетиши мумкин; бунда ичга ботган ва ботмаган синишлар фаркланади; 3) тешик ва ковакли синишлар; булар юмалокрок шаклга эга булиб, бунда суяк моддаси йукотилган булади; бундай синишларга каллага ук тегиб синишлар, уткир нарсалардан - михлар, илмокли нарсалардан синишлар киради; бундай синишлар мия моддасининг мажакланиши билан кечиши мумкин.
Калла суяклари синишининг ёпик ва очик турлари, ёки асоратланган калла суяги синишлари фаркланади. Асоратланган синишларда инфекциянинг катта хавфи бор, бунда инфекция синган жойга ва мияга кириши мумкин.
Калла суякларнинг ёпик синишлари. Калла суякларининг ёпик синишларида унинг ташкари копламлари бутун колади.
Бош гумбазининг ёпик синишларидаги белгилар баъзида унчалик аник ифодаланган булмайди. Синган жойни, унинг четларини ёки ботиб кетган ердаги чукурликни аниклашни синган жойнинг устида пайдо юулган кон (гематома) кийинлаштиради. Лекин шунга карамасдан, баъзи холларда ушлаб курилганда чукурликни (ичга ботиб колган ерни) ва хатто синган парчаларнинг харакатчанлигини аниклаш мумкин. Бошнинг синишлари мия чайкалишининг хар хил ифодаланган холатлари билан бирга юз беради, бу тугрида пастрокда айтилади.
Бош суякларининг синганлигини аниклашда фалажлик, парезлар (булар учокли сиптомлардир), бош ичи босимининг ошиши холатлари в рентгенография ёрдамлашади. Пешона кисларининг шикастланиши учокли белгилар бермайди. Болаларда бош гумбазининг суяклари алохида эластик булганлиги сабабли купинча чекланган ботик жойлар пайдо булади.
Калла суякларининг очик синишлари. Бошнинг очик синишлари очик яра билан характерланади. Бош гумбазининг очик синишини аниклаш кийин эмас. Бунинг учун сочни кириб олиб ташлаб, терига ва яранинг четларига йод эритмаси суркалгандан кейин яранинг четларини эхтиётлик блан очиш керак. Яранинг ичига инфекциянинг кириб кетиш хавфи булганлигидан диагноз куйиш максадида ярага зонд тикиб куришга мутлако йул куйилмайди. Калланинг синганлигини аниклашда рентгенография ёрдам беради. У синишнинг характерини, йуналишини, дарз кетишини, синиб, ичига ботиб кетиш ва шунга ухшашларни аниклашга имконият беради.
Калла суягининг очик синишлари факат каттик мия пардасинигина шикастлаши, баъзан эса шу парда ва мияни зарарлаши билан кечиши мумкин.
Биринчи ёрдвам. Бошнинг синишларида биринчи ёрдам бериш ва миянинг чайкалишига, хамда бошлангич шокка карши курашиш катта ахамиятга эгадир. Беморни горизонтал холатда ёткизиб, бошига муз куйиш керак. Нафас тухтаб колган холатда, сунъий йул билан нафас олдириш ва лобели уколини килиш керак (1% эритмадан 1 мл). Бемор хушига келиб, бошлангич шок холатлари утгандан сунг уни давоалш муассасига юбориш лозим.
Д а в о л а ш. Бош ичидаги босимнинг кутарилганлигини курсатадиган (пульснинг секин уриши) мия холатлари йук булгандаги ёпик синишлар консерватив йул билан даволанади, лекин беморлар врач томонидан кузатилиб турилади. Беморга тулик тинчлик керак. Бош ичидаги босим юкори булганда, синиб, парчалар ичига ботиб кетган чогларда босимни йукотиш ва ичига ботиб кетган парчаларни олиб ташлаш учун бош трепанация килинади (тешилади).
К а л л а с у я к л а р и о ч и к с и н и ш и н и д а в ол а ш. Калла суяклари очик синганда дархол операция килиш зарур. Операция аввал терини тозалагандан сунг ярани бирламчи тозалашдан иборатдир. Бу операцияда четдан кириб колган зарралар, тукималарнинг жонсиз кисмлари, суякусти пардасидан ажралган суяк парчалари олиб ташланади. Суякдаги тешик кискичлар ёрдамида кенгайтирилади. Агарда зарурат булмаса, шикастланмаган каттик парда ёрилмайди. Яралар факат янгилигидагина тикилади. Тикишдан олдин ярага пенициллин куйилади ёки курук пенициллин сепилади, юмшок тукималарга эса пенициллин эритмаси укол оркали юборилади. Ифлосланган яралар тикилмайди, уларга юпка тампон куйилади.
О п е р а ц и я д а н к е й и н г и д а в р. Операциядан кейинги даврда, асосан, инфекциянинг пайдо булиш мумкинлигини куздан кечириб турилади. Яранинг четлари яллигланган тус олса, тикилган ипларни олиб ташлаб, ярани кенг очиб, йиринг окизувчи киргизиш керак.
Калла суяклари тубининг синишлари. Калла суякларининг туби (асоси) купинча бош билан ёки оёк билан йикилиб тушганда синади. Бу сингишларни кул билан ушлаб билиб булмайди. Рентгенологик текшириш диагнозни аниклашга ёрдам беради.
А н и к л а ш. Диагнозни анамнез асосида шунингдек, мия хамда калла нервларидаги иккиламчи узгаришлар асосида куйиш мумкин. Шикастланишдан кейин бир сутка утгач, маълум жойларда пайдо буладиган кукаришлар (кон куйилишлар) синишни аниклашга ёрдамлашади: 1) олдинги калла суяклари чукурчаси шикастланганда - ковоклар сохасида; 2) олдинги ва орка калла суяклари чукурчаси шикастланганда - томокда; 3) орка калла суяклари чукурчаси шикастланганда - эмчаксимон усик сохасида кукариш пайдо булади. Бурундан кон кетишлар пешона ва галвирсимон суякларнинг шикастланганлигини курсатади; ташки эшитув йулидан кон кетишлар урта калла суяклари чукурчаси ва чакка суяги пирамидасининг синишида кузатилади. Баъзан шу тешиклардан орка мия суюклиги окиб чикади. Баъзида ногора пардаси ёрилиб кетади. Калла суяклари асосининг синишида бош мия нервлари ва, айникса. Четлаштирувчи юз нерви ва кузни харакатлантирувчи нерв шикастланади.
Калла суяги асоси синганда мия пардаларининг китикланиши натижасида купинча менигеал холатлар кузатилади. Орка мия суюклигида кон булиши мумкин, бу хам калла суяклари асосининг синганлигини курсатади. Огир холатларда орка мия пункцияси терапевтик ахамиятга эга булади, чунки у бош ичидаги босимни пасайтиради.
О к и б а т и. Бушликлар оркали (кулок, бурун, пешона бушликлари) инфекция кириши мумкинлиги сабабли калла суяклари асосининг синишлари катта хавф тугдиради ва шунинг учун купинча окибати яхши булмайди. Мухим мия марказларининг шикастланиши дархол улимга олиб келади.
Д а в о л а ш. Касални мутлако тинч холатда саклаш тавсия этилади.Беморнинг бош томони юкорирок жойлашган булиши керак. Эшитиш йуллари ва бурунни ювиш ярамайди. Факат нихоятда каттик кон оккандагина бурунга тампон киргизиш мумкин.
Ташки эшитув йулига кичик йиринг окизувчи куйилади (лекин унчалик чукур киргизилмайди). Кулок сохаси асептик равишда богланади. Бош ичидаги кутарилган босимни камайтириш учун вена кон томирига 40%ли глюкоза эритмасидан 10,0 - 20,0 мл юборилади; огир холларда орка мия суюклигидан бир оз микдор чикарилади, бу бош огришини ва бош айланишини камайтиради. Инфекция ривожланишининг олдини олиш учун пенициллин билан стрептомицин эритмасини кушиб юборилади. Беморни кам деганда 4-5 хафта давомида, хамма мия белгилари йуколгунча уринда ёткизиш зарур.
Бош мия каттик пардаси бутунлигига караб, очик яралар тешиб утувчи ва тешиб утмайдиган турларга булинади. Бош мия жарохати бошка жарохатлар билан кушилиб келса (ковургалар шикастланганда, суяклар синганда ва ички аъзолар шикастланганда), у куш жарохат дейилади. Энергиянинг бир неча тури - механик, термик, нур ва бошкалар - бирга таъсир килса, комбинирланган бош мия жарохатига олиб келади.
Хозирги вактда нейротравматология илмий асосланган фан булиб, у тадкикотлар стратегиясини узгартира олади.
Хозирги даврда бош миянинг шикастланишини урганишда диффуз ва учокли белгиларни урганиш кузда тутилади. Улар бош мия шикастланиши биомеханикасини, патоморфологик субстратни, клиник симптоматикани, КТ ва МРТ-суратини, даволашни ва даволаш натижасини турлича куринишда булишини курсатади.
Бош мия шикастланиши олганларнинг купчилиги, айникса вилоят туманларида, умумий жаррохлик ва травматология булимларига ёткизилади. У ерда бош мия шикастланишининг эскириб колган таснифлари ва даволаш усуллари кулланилади.
Хозир бош мия шикастининг икки тури фаркланади: учокли лат ейишлар, миянинг эзилиши, мия ичи ва катламли гематомалар кириб, уларнинг асосида урилиш-урилишга карши шикастланиш ётади; диффуз-аксонал шикастланиш, куп контузияли шикастланишлар, таркалган петихиал ва кам учокли геморрагиялар кириб, уларнинг асосида тезлашиш-секинлашиш шикастланиши ётади. Агар бемор учокли шикастланиш натижасида кома холатида булса, унинг хаётини саклаб колувчи патологик субстратни олиб ташловчи жаррохлик операцияси килиш курсатилган; агар диффуз-аксонал шикастланиш натижасида кома холати булса, у холда операция килишнинг маъноси йук.
Бош миянинг бирламчи ва иккиламчи шикастлари алохида эътибор талаб этади. Унинг маъноси шуки, агар механик энергия шикастланиш пайтида, айнан мияга таъсир этса, бу бирламчи шикастланишларга киради. Кейинчалик пайдо буладиган мия шикастлари, узининг келиб чикишига кура, иккиламчи булади ва у миянинг ва бутун организмнинг шикастланишга булган жавобини, хамда нафас йуллари обтурацияси, транспортировка масалалари, беморнинг нотугри жойлаштирилиши, нотугри медикаментоз терапия билан боглик холатларга булган жавобини курсатади. Мия шиши, гипоксия, гипотония, осматик гомеостазнинг бузилиши, шамоллаш асоратлари ва бошкалар шикстланганларнинг ногирон булиб колишига ва улим ходисаларига асосий сабаб булиб колмокдалар. Булар хаммаси даволаниши ва олди олиниши мумкин.
Бирламчи шикастларнинг келиб чикиши тиббий ёрдам ташкил килинишига ва уни курсатилишига боглик эмас. Иккиламчи шикастланишлар эса, тиббий ёрдам ташкил килинишига хам, уни малакали курсатилишига хам боглик булиб, бу омиллар бош мия шикастини даволаш натижаларини яхшилашга асосий резервдирлар.
Диагностик ва тактик хатолар билан бирга бу холатлар бош мия жарохатининг нохуш натижаларига сабаб буладилар.
Бу маколада бош мия жарохатининг замонавий таснифи, медикаментоз ва хирургик даволаш усуллари келтирилади.
Тиббий институтларнинг 80 илгор нейрохирургия кафедралари тажрибасига ва тахлилига таяниб, шулар каторида I Тошкент давлат тиббиёт институтининг нейрохирургия кафедраси, илмий-текшириш институтлари клиникаларининг, 11 республика турли ташкилотлари ва акад. Н.Н.Бурденко номидаги нейрохирургия институти бошчилигида, бош мия жарохати эпидемиологияси урганилиб, унинг асосида бош мия жарохатининг ягона таснифи ишлаб чикилди.
Бош мия жарохати уткир даври таснифи асосини жарохат характери ва бош миянинг жарохатланиш даражаси ташкил этган, вахоланки, бу икки холат бош мия жарохатининг клиник кечишини, даволаш тактикасини ва натижаларини белгилайди.
 
GiyosДата: Среда, 26.09.2012, 00:11 | Сообщение # 2
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Репутация: 45
Статус: Offline
Бош мия жарохатининг куйидаги асосий тарлари фаркланади:
1. Бош миянинг яайкалиши.
2. Бош миянинг енгил даражада лат ейиши.
3. Бош миянинг урта даражада лат ейиши.
4. Бош миянинг огир даражада лат ейиши.
5. Бош миянинг диффуз аксонал шикастланиши.
6. Бош миянинг сикилиши.
7. Бошнинг сикилиши.
Куйида уларни умумлаштириб келтирилган мисоллар бош мия жарохати алохида турларининг умум конуний куринишлари борлигини курсатади.
Бош мия жарохати огирлигига караб, енгил, урта ва огир даражаларга булинади. Енгил бош мия жарохатларига бош миянинг чайкалиши ва бош миянинг урта даражада лат ейишлари киради; урта бош мия жарохатига - бош миянинг урта даражада лат ейиши киради; огир бош мия жарохатига - бош миянинг огир даражада лат ейиши,дифуз аксонал жарохат, бош миянинг сикилиши ва бошнинг сикилиши киради.
Бош мия жарохатларининг 70-80%ни бош мия чайкалиши ташкил килади. Бош мия чайкалиши эс-хушнинг йуколиши (бир неча секунддан то бир неча минутгача) характерланади. Баъзида эс-хушнинг йуколиши булмаслиги хам мумкин. Баъзида бемор жарохат олишидан олдинги вокеа-ходисаларни эслай олмайди - ретроград амнезия; жарохатдан кейинги вокеа-ходисаларни - антероград амнезия; хамда жарохат олиш даврини - конградамнезия булиши мумкин. Ретро-, кон и антеретроград амнезиялар жуда киска вакт ичида учрайди.
Бош мия жарохатидан сунг тез фурсат ичида кусиш, нафас олишнинг тезлашуви, пульснинг тезлашуви ёки секинлашуви кузатилади, лекин бу холатлар тез орада нормага келади. Артериал босим тез фурсатда физиологик нормага кайтади, лекин баъзида у кутарилиши мумкин, айникса анамнезида гипертоник реакциялар ва гипертония касаллиги булса: бу факат жарохат олиш билан боглик булмасдан, балки жарохат олиш давридаги стрессга хам боглик. Бош мия чайкалишида тана харорати нормада колади. Баъзи холларда вазомотор холлар хам кузатилади: юз окариши унинг кизариши билан алмашади.
Эс-хуш узига келиши билан бемор бош огригига, бош айланишига, холсизликка, кулокларидаги шовкинга, юзининг бехосдан кизиб кетишига, терлашига ва бошка вегетатив холатларга, уйкунинг бузилишига шикоят киладилар. Куз корачикларининг харакатида огрик, укишга харакат килганда эса корачикларининг турли томонга харакатлиниши аникланади.
Жарохатнинг биринчи соатларида ёругликка реакция сакланган холад иккала куз корачикларининг торайиши кузатилади. Неврологик статусда, биринчи 3-7 кунда утиб кетадиган, пай ва тери рефлексларининг енгил асимметрияси, майда горизонтал нистагм, енгил мия пардаси симптомлари кузатилади. Бош мия чайкалишида беморларнинг умумий холати 2-7 сутка давомида яхшиланади. Бош миянинг чайкалиши бош мия жарохатининг енгил шаклига киради. Компьютер томография бош мия чайкалиши булган беморларда бош мия моддасининг холатида травматик узгаришларни аникламайди.
Бош мия чайкалганда, унинг патоморфологиясида макроструктур узгаришлар булмайди.
Даволаш. 5-7 кун давомида тушак режими. Бош мия чайкалиши булган беморлар койкани узок вакт банд этишлари керак эмас. Улар 3-4 суткага келиб, касалхонадан чикарилишлари ва 7-10 кун давомида амбулатор кузатувда булишлари керак. Яна бир иктисодий нуктаи-назардан ва клиник натижаларга кура узини оклаган даволаш схемаси - бу клиник текширувдан сунг, агар беморнинг холати шунга рухсат берса, касалхонада 24 соат кузатилгандан сунг, уни уй шароитида даволашни давом эттириш. Лекин бунда бемор врач назорати остида булиши таъминланиши керак, агар кандайдир кутилмаган асоратлар булса, беморни дархол кайтадан касалхонага ёткизиш керак. Бундай тажриба АКШ, Буюк Британия, Франция, Германия, Япония ва бошка мамлакатларда тупланган.
Бош мия лат ейишининг уч даражаси бор: енгил, урта ва огир. Бош миянинг енгил даражада лат ейиши бош мия жарохати олганларнинг 10-15%да учрайди. Эс-хуш бир неча минутдан бир соатгача йуколиши билан характерланади. Эс-хуши узига келгандан сунг, бемор бош огригига, бош айланишига, кунгил айнаши ва бошкаларга шикоят килади. Ретро-, кон-, антеретроград амнезия кузатилади. Кусиш кайталаши мумкин. Хаётий функция аъзолари узгармаган. Тахикардия, брадикардия, баъзан артериал гипертензия учраб туради. Нафас олиш, хамда тана харорати томонидан узгаришлар йук. Неврологик статусда нистагм, енгил анизокория, пирамидал етишмовчилик, менигеал симптомлар кузатилади. Бош мия лат ейишида калла суяклари синиши ва субарахноидал бушликка кон куйилиши мумкин. Бош миянинг енгил даражада лат ейишида компьютер томография мия тукималарининг чегараланган сохаларида зичликнинг пасайишини курсатади. Бош миянинг енгил лат ейишида мия шиши чегараланган эмас, балки таркалган хам булиши мумкин. У ликвор бушликлари торайиши тарзида куринади. Бу узгаришлар шикастланишнинг биринчи соатлариданок аникланиб, 3-суткагача кучаяди ва 2-2,5 хафтадан сунг хеч кандай из колдирмай, йуколади.
Бош мия лат ейишининг енгил даражаси патоморфологияси миядаги чегараланган шишлар ва диапедез кон куйилишлар, майда пиал томирларнинг узилиши билан характерланади.
Бош миянинг урта даражада лат ейиши, бош мия шикастланишининг 8-10%ни ташкил килади. Бунда эс-хушнинг бир неча ун минутдан бир неча соатгача йукотилиши кузатилади. Шикастланганлар кучли бош огригига, бош айланишига, кунгил айнашига ва бошкаларга шикоят киладилар. Ретро-, кон-, антеретроград амнезиялар, кайта-кайта кусиш кузатилади. Психиканинг бузилиши хам кузатилиши мумкин. Хаётий органларнинг фаолияти бузилиши хам учраши мумкин: брадикардия ёки тахикардия, кон босимининг кутарилиши, тахипное, субфебрилитет. Парда симптомлари кузга ташланади. Бош мия стволи белгилари: нистагм, менингеал симптомлар диссоциацияси, икки томонлама пирамидал белгилар учрайди. Мия лат еган жаойга боглик учокли белгилар яккол намоён булади: корачикли белгиларнинг ва куз харакатланишининг бузилишлари, парезлар, сезиш ва нутк бузилишлари ва х.к. Учокли белгилар 3-5 хафта ичида камайиши, баъзи холларда эса ундан хам узок сакланиб колиши мумкин. Церебро-спинал суюклик босими одатда юкори булади.
Бош миянинг урта даражада лат ейишида калла суякларининг синиши, хамда субарахноидал бушликка кон куюлищи кузатилади. Компьютер томография бош миянинг урта даражада лат ейишида учокли белгилар борлигини курсатади. Операция ва ёришларнинг курсатишича, КТ курсатган узгаришлар, мия лат еган жойдаги кичик кон куйилишларга ёки мия тукимасининг геморрагик узгаришларига тугри келади.
Бош миянинг урта даражада лат ейишининг патоморфологияси бош мия эгатлари бутунлиги сакланган холда, кичик учокли кон куйилишлар ва мия тукимасига коннинг сурилиши белгилари билан характерланади.
Бош миянинг огир даражада лат ейиши бош мия шикастларининг 5-7% ташкил килади. Эс-хушнинг йукотилиши бир неча соатдан бир неча хафтагача давом этиши мумкин. Куп холларда психо-мотор кузгалиш характерлидир. Хаётий органлар фаолиятининг купол бузилишлари кузатилади: брадикардия ёки тахикардия; артериал гипертензия, нафас ритмининг бузилиши ва гипертермия. Куп холларда бош мия устунининг бирламчи шикастланиш симптомлари: куз соккасининг турли томонга харакатланиши, нигох парези, тоник нистагм, ютинишнинг бузилиши, икки томонлама мидриаз ёки миоз, куз соккаларининг дивергенцияси, узгарувчан мушак тонуслари, децеребрал ригидлик, пай рефлексларининг пасайиши, суяк ва шиллик копламлар рефлексларининг пасайиши, икки томонлама патологик товон ва бошка рефлекслар ва бошкалар учрайди. Улар шикастланишнинг биринчи соатларида ёки кунларида учокли симптомларни аниклашга тускинлик килади. Бундан ташкари, кул ва оёк парезлари, паралилари, мушак тонусининг пустлок ости бузилишлари, орал автоматизми рефлекслари ва бошкалар учраши мумкин. Баъзида таркалган ёки фокал тутканоклар булади. Умум мия, айникса, учокли белгилар секинлик билан кайтади; купчилик холларда турли асоратлар булиши мумкин. Бош миянинг огир даражада лат ейиши калла суякларининг синиши, хамда субарахноидал бушликка куп кон куйилиши билан кечади.
Бош миянинг огир даражада лат ейиши КТда кон куйилиши учоклари сифатида куринади.
Бош миянинг огир даражада лат ейишида патоморфологик узгаришлар бош миянинг травматик шикасти детритининг хосил булиши, геморрагиялар, мия эгат ва пушталарининг шикстланиши, юмшок мия пардалари билан богликликнинг бузилиши билан характерланади.
Бош миянинг диффуз аксонал шикастлари (ДАШ) асосида мия ярим шаридаги ва мия узагидаги ок модда аксонларнинг узилиши ётади. Бош мия жарохатининг бу тури болаларда ва ёшларда купрок учрайди. У узок коматоз холат билан характерланади. Одатда бош мия узаги симптомлари кузатилади. Кома симметрик ёки асимметрик децеребрация ёки декортикация билан кечади. Бунда мушак тонуслари горметония ёки диффуз гипотония куринишида узгарувчан булади. Кул ва оёкларнинг пирамида-экстрапирамида парезлари, асимметрик тетрапарезлар булиши мумкин. Вегшетатив бузилишлар анча яккол булади: артериал гипертензия, гипергидроз, гиперсаливация ва бошкалар.
Бош миянинг диффуз аксонал шикастланиш клиникасига хос хусусият - бу узок комадан транзитор-вегетатив холатга утишдир. Бунда бемор кузларини спонтан тарзда ёки турли кузгатувчиларга жавобан очиш билан жавоб беради, лекин бунда нигох аник бир нарсага каратилмайди. Вегетатив холат ДАШларда бир неча суткадан бир неча ойгача давом этиши мумкин ва янги неврологик симптомларнинг пайдо булиши билан характерланади. Купол равишда шикастланмаган миянинг фаолияти симптомлари намоён булмасдан олдин пустлок ости, орал-узак, каудал-узак симптомлари пайдо булади. Улар фаолиятининг хаотик автономизацияси турлича кузни харакатлантирувчи, корачикли, орал, бульбар. Пирамид ва экстрапирамид феноменлар пайдо булишини таъминлайди.
Компьютер томография (КТ) ДАШ уткир даврида мия хажмининг катталашуви, III ва ён коринчаларнинг, субарахноидал бушликларнинг ва мия асоси цистерналарининг торайишини курсатади. Куп холларда миянинг ок моддаси ва купригида купгина кичик учокли кон куйилишлар кузатилади.
Патоморфологик диффузаксонал шикастланиш бирламчи ва иккиламчи аксонларнинг узилиши билан характерланади.
Бош мия сикилиши бош мия шикастларининг 3-5% ташкил килади. У, асосан, шикастланишдан маълум вакт утгандан сунг хаётга хавфли булган холатнинг пайдо булиши билан кечади. Бу холат шикастланишдан кейин дархол пайдо булиши хам мумкин. Бунда умуммия симптомлари: эс-хушнинг йуколиши, бош огригининг кучайиши, кайта-кайта кусиш ва бошкалар; учокли симптомлар: гемипарезнинг пайдо булиши ёки унинг кучайиши, бир томонлама мидриаз, эпилептик тутканоклар ва бошкалар; мия узаги симптомлари: брадикардиянинг пайдо булиши ёки унинг чукурлашиши, артериал гипертензия, нигохнинг юкорига каратишнинг чегараланиши, тоник спонтан нистагм, икки томонлама патологик белгилар ва бошкалар пайдо булади.
Бош мия сикилиши кайси фонда ривожланишига караб, оралик ёркин вакт (светлый промежуток) аник-равшан, яширин ёки умуман булмаслиги хам мумкин. Бош мия сикилишининг сабаблари: калланинг ботик синишлари, миянинг перифокал шиши, субдурал гидромалар, пневмоцефалия, эпидурал, субдурал ва мия ичи гематомалари. Клиник кечиши буйича гематомалар куйидаги турларга булинади: уткир - 3 суткагача, уткир ости - 4-13 суткагача ва сурункали - 14 суткадан куп.
Эпидурал гематомалар - каттик мия пардаси ва ички суяк пластинкаси орасига коннинг тупланишига айтилади. Кон манбаи булиб, каттик парда артериялари ва пахион веналари хисобланади.
Эпидурал гематома шакли ва таркалганлиги калла суякларининг ва у жойлашган каттик мия пардаси билан анатомик узаро богликлигига, кон манбаига, пустлок ости ва мия ичи кон куйилишларига богликдир. Уткир эпидурал гематома компьютер-томография текширувида икки томонлама буртган ёки ясси шаклга эга, зичлиги юкори соя шаклида куринади. У чегараланган булиб, одатда бош миянинг бир ёки икки булаги сохасида булади.
Субдурал гематома - каттик мия пардаси ва ургимчаксимон парда орасида коннинг йигилишига айтилади. Кон манбаи булиб, бош мия каттик пардаси синусларига куйиладиган бош мия юзаки веналари хизмат килади. Баъзан гематомалар пустлок артериялари шикастланиши натижасида юзага келади.
Клиник куриниш бош мия лат ейиши даражасига богликдир: огир холларда шикастланишнинг биринчи дакикалариданок бемор кома холатига тушади. Ёркин вакт булмайди, купинча бир- ёки икки томонлама мидриаз ёки миоз кузатилади. Турли учокли симптомлар аникланиши мумкин - эпилептик тутканоклар, парезлар.
Субдурал гематома компьютер томографияда уроксимон, ясси буртган, икки томонлама буртган ёки нотугри шаклга эга булиши мумкин. Купинча субдурал гематомалар мия ярим шарларининг хаммасига ёки унинг куп кисмига таркалган булиши мумкин.
Мия ичи гематомалари - мия тукимаси ичида коннинг йигилишига айтилади.
Асосан, мия ичи гематомалари мия лат еган жойда жойлашади. Одатда у пешона ёки чакка булакларида булади. Аввалига мия ичи гематомалари кичик учоклар шаклида булади. Гипоксия ва тукималар ацидози натижасида томирлар, айникса капиллярлар, утказувчанлиги ошиб, у узок вакт диапедез кон окишига олиб келади ва мия ичи гематомалари хосил булади. Унинг клиникаси эс-хуш йукотишнинг турли даражаси, пирамид етишмовчилик симптомлари, рухий холатнинг бузилиши билан кечади. Шу билан бирга, мия ичи гематомалари мия ичи томирларининг шикастланиши натижасида хам булиши мумкин.
Мия ичи гематомалари компьютер томографияда айлана ёки нотугри шаклга эга булган гомоген аник чегараланган, зичлиги юкори соха каби куринади, айникса, томир тугридан-тугри шикастланган булса.
Мия узагининг ботик синишлари, хамда пневмоцефалия одатда бош миянинг локал икилишига олиб келади.
Мия сикилишининг патоморфологияси суюклик ёки ивиган коннинг (пустлок ости ёки устида, мия ичида ёки коринчалар ичида), ёки ликворнинг (субдурал), ёки детрит ва коннинг аралашмаси (мия ичи), ёки хавонинг (пустлок ости, у мия моддасининг компрессиясини юзага келтириб, мия урта структураларининг силжишига, мия узаги дисокациясига олиб келади) тупланиши билан характерланади.
Бошнинг сикилиши - жарохатнинг алохида тури булиб, киска (динамик) ва узок вакт (статик) механик таъсир натижасида юзага келади. Морфологик узгаришлар: жарохатлар билан характерланади (шу жумладан, бош, мия, калла юмшок копламларининг узок вакт сикилиши), клиникаси - умуммия, церебрал ва экстрацеребрал белгилар узаро бир-бирларини огирлаштириши билан кечади. Ушбу патология учун "бошнинг узок сикилиши" (минут, соат, суткалар давомида) термини характерлидир.
Бошнинг узок вакт ичида сикилиши зилзилалар, портлашлар. Автомобил катастрофалари ва бошкалар натижасида келиб чикади. Бошнинг узок вакт сикилиши биомеханикасини уриш-сикилиш тарзида тасаввур килиш мумкин.
Бошнинг узок вакт сикилиши жарохат олгандан сунг юмшок тукималар шиши билан ифодаланади ва шикастланишнинг 2-3 суткасига келиб, узини кучли намоён килади. Бошнинг узок вакт сикилиши калла ичи гипертензиясига олиб келади ва у уз навбатида мия ичи патологиясини кучайтиради. Шикастланишдан анча вакт утгандан сунг, мия копламларининг дистрофик узгаришлари - тукималар некрози ривожлана бошлаганда, мияга таъсир этувчи патологик таъсирнинг янги йуллари хосил булади: юмшок тукималар некрози хосилалари конга сурилиб инфекция таркалишига ва интоксикацияга олиб келади. Бу эса уз навбатида бошнинг узок сикилиши беморларига хос булган, умум организм интоксикацион комплексларнинг келиб чикишига сабаб булади. Бу синдром бош мия шикастининг огирлигига тугри келмайдиган эс-хушнинг анча чукур ва узок вактга йуколишида, нафас ритмининг бузилишида ва кийинлигида, 39-40 гача тана харорати кутарилишида, дармонсизликда, кайта-кайта кусиш ва кунгил айнашида куринади. Бошнинг узок вакт сикилиши натижасида келиб чикадиган умумий интоксикация симптомлари 3-5 суткага келиб, узининг энг юкори нуктасига етади ва 9-20 суткалардан бошлаб сунишни бошлайди, бунда бошнинг некроз булган тукималари билан чегарасида демаркацион чизиклар пайдо булади.
Бошнинг узок вакт сикилишида калла суякларининг шикастланганлигини аниклашда краниографиянинг ахамияти катта. Лекин диагностикада асосий усул - бу компьютер томографиядир. Унинг ёрдамида бир вактнинг узида юмшок тукималарни куриб, хам уларни бахолаш мумкин - шишнинг таркалганлиги, аденоневротик гематомалар ва х.к.; калла суяклари - бир-икки томонлама синиш ёки куплаб синишлар, чизикли ёки ботик синишлар ва х.к.; хамда миянинг шикастланиш характери - лат ейиш учоклари, мия шиши, миянинг сикилиши.
Бош мия шикастларининг диагностикаси: агар бемор хушида булса, шикастланишнинг сабабларини, келиб чикиш механизмани тулик аниклаш керак, чунки шикастланиш инсульт, эпилептик тутканок ва бошкалар натижасида булиши мумкин. Куп холларда бемор амнезия сабабли шикастланишнинг келиб чикишини эслай олмайди. Бемор бошини, шикастланиш аломатларини кидириш максадида, диккат билан куздан кечириш лозим. Сургичсимон усимта сохасидаги конталашлар пирамида суяги синганлигидан далолат беради. Куз косаси клетчаткасига икки томонлама кон куйилиш (очки симптоми) калла суяги асоси синганлигини курсатади.Ундан ташкари кулок ёки бурундан кон ва ликвор окиши кузатилади. Калла суяги узагининг синишида перкуссия алохида товуш - "тувакнинг дарз кетиши" товушини беради.
Неврологик текширув эс-хушнинг даражасини, нутк бузилишларининг даражасини, корачиклар катталиги ва уларнинг ёругликка реакциясини, кул ва оёкларнинг кучини, тутканокларни аниклашга имкон беради.
Бош мия шикастларининг диагностикасида эхоэнцефалография, рентгенография ва компьютер томография алохида ахамият касб этади.
Бош мия шикастларида даволаш натижалари купинча касалхонагача булган ёрдам курсатиш сифатига ва беморни канча тез касалхонага ёткизишга боглик. Бош мия жарохати олган беморларни махсус нейрохирургия стационарига канча тез ёткизилса, уларнинг хаётини саклаб колишга шунча куп имконият яратилаган булади. Касалхонага ёткизиш тезлигига боглик бошка бундай шикастланиш турини топиш мумкин эмас. Агар уткир мия ичи гематомасини, шикастланишдан сунг биринчи 4 соат мобайнида операция килинганда, 30% бемор хаётдан куз юмди; худди шу операция анча кеч амалга оширилганда 90% улим кузатилди. Шунинг учун тез ёрдам курсатиш хизмати беморларни тез фурсатда, шикасланишнинг биринчи соатларида, нейрохирургия касалхонасига олиб келмаса, у уз вазифасини яхши бажаряпти деб булмайди. Куп мамлакатларда бош мия шикасти олганлар вертолет ёрдамида транспортировка килинадилар.
Шикастланиш юз берган жойда энг аввал нафас йулларининг утказувчанлигини таъминлашга каратилган биринчи ёрдам курсатилиши керак. Гипоксия билан бирга, бош мия шикастланиши асоратларидан яна бири организмда карбонат ангидрид газининг тупланиши - гиперкапния холати юзага келади. Уни олдини олиш учун маска оркали гипервентилляция килиш максадга мувофик булмайди. Шикастланганлар транспортировка вактида 100%ли кислород билан нафас олишлари керак. Бош мия шикастланишининг урта даражасида киска муддатли ишемия, гипоксия ёки гипотония ортга кайтариб булмайдиган узгаришларга олиб келиши мумкин. Шунинг учун бир вактнинг узида шикастланганларга эритмалар томирларга куйилади. Кон окишини тухтатиш учун каттик боглам куйилади.
Касалхонага ёткизишга эс-хушининг йукотилиши, амнезия, учокли неврологик симптомларнинг борлиги, калла суякларининг очик синишлари, бурун ва кулокдан кон ёки ликвор окиши, эпилептик тутканоклар курсатма булади, хамда бош огригига шикояти булган беморлар киради.
Енгил бош мия шикастланишида - бош мия чайкалишида ва бош миянинг енгил даражада лат ейишида - симптоматик терапия: анальгетиклар, седатив моддалар, уйку бузилишида ухлатувчи дори моддалари кулланилади. Бош мия чайкалишида - 3-5 кун ёток режими, касалхонада 3-4 кунгача ётиш тавсия килинади. Бош миянинг енгил даражада лат ейиши - 5-7 кун. Бош мия лат ейишининг урта ва огир даражаси булган шикастланганлар касалхонада узокрок 3-4 хафтагача даволанадилар.
Бош мия лат ейишининг урта ва огир даражаларида калла ичи гипертензиясини камайтириш максадида дегидратацион терапия - диакарб, лазикс калий тузлари билан, тутканокка карши моддалар - фенобарбитал, бензонал, десенсибилизация моддалари - супрастин, димедрол, тавегил кулланилади. Охирги йилларда бош мия шикастини даволашда ноотроп моддалар кенг кулланилмокда. Улар бош мияда моддалар алмашинувини яхшилайдилар. Бундай моддаларга пирацетам, ноотропил, энцефабол ва бошкалар киради.
Агар мия сикилиши белгилари, хамда эхоэнцефалоскопия маълумотларига кура урта структураларнинг силжиши булмаса, диагностика ва даволаш максадида албатта босимини улчаш билан люмбал пункция утказилади. Босим сув устунининг 200 мм дан юкори булса, дегидратация утказиш лозим. Цереброспинал суюкликда кон аникланса кон тухтадиган моддалар белгиланади. Психомотор кузгалишлар ва тутканоклар седуксен ёки реланиум билан бостирилади. Бош миянинг очик шикастланишларида антибиотик ва бошка моддалар буюрилади.
Комада ётган беморларга интубация килинади, бир вактнинг узида вена томирларига кон, плазма, оксил препаратлари буюрилади. Мия сикилиши белгилари булмаган беморларга реанимация булимида гипервентилляция режимида сунъий упка вентилляцияси ва мия шиши, хамда мия гипертензиясини пасайтириш максадида дегидратацион терапия буюрилади. Бош миянинг функционал фаоллигини тиклаш максадида ноотроплар, томир препаратлари (кавинтон, сермион, эуфиллин), протеиназалар ингибиторлари (контрикал, гордокс) ва бошкалар кулланилади.
Агар беморда бош мия сикилиши белгилари булса, у жаррохлик амалиётга юборилади. Мия ичи гематомаларини олиб ташлаш учун 3 хил операция тури кулланилади:
1. Суяк пластик трепанацияси - гематома устида бажарилади. Бу усул, асосан, уткир ости ва сурункали гематомаларда, жуда кам холларда уткир гематомаларда кулланилади.
2. Резекцион декомпрессив трепанация. У декомпрессия 6х8 ва 8х10 см катталигида трепанацион ойна ташкил килиш учун кулланилади.
3. Сурункали субдурал гидрома ва сурункали гематомаларни бир ёки икки фрезали тешик оркали олиб ташлаш. Бу усул карияларда ва бакувват булмаган беморларда кулланилади. Бу операциянинг асосий шарти субдурал бушликни дренажлашни таъминлашдир.
Оператив ёрдамнинг ахамияти катта булса хам, лекин у бош мия шикастини даволашда факат бир боскични ташкил килади, холос. Адекват медикаментоз терапиянинг ахамияти хам уникидан кам эмас.
Огир бош мия шикастини даволашда индивидуал парвариш катта ахамият касб этади. Парвариш ёток яраларини ва зотилжамни олдини олишга каратилади (уринда беморни ён томонларига угириш, вибромассаж, терини парвариш килиш, горчичниклар куйиш, трахея санацияси ва бошкалар).
Бош мия шикастининг асорати ва натижалари купчилик холларда беморнинг ёшига богликдир. Масалан, огир бош мия жарохатида 20 ёшдан ёш 25% бемор оламдан утади 55 ёшдан юкори ёшдагилар 70%ни ташкил килади. Хатто енгил ва урта огирликдаги бош мия шикастларининг хам асоратлари узи хакида бир неча ой ва йил утгандан кейин хам билдириши мумкин. Посттравматик синдром деб аталувчи синдром бош огриги, бош айланиши, дармонсизлик, кайфиятнинг пасайиши, эслаш кобилиятининг бузилиши билан характерланади. Бу холатлар кейинчалик, айникса карияларда, ногиронликка олиб келиши мумкин.
Реабилитация тадбирлари даволаш физкультурасини, физиотерапияни, ноотроплар, кон-томир препаратлари, тутканокка карши препаратлар, дармон дорилар кабул килишни кузда тутади. Даволаш натижалари купинча тиббий ёрдамни шикаст олинган ерда ва касалхонада уз вактида тугри курсатилишига боглик.
 
GiyosДата: Среда, 26.09.2012, 00:12 | Сообщение # 3
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Репутация: 45
Статус: Offline
Калла ва бош мия жарохати (КБМЖ) тинчлик вактида ва жанг тайтларида амалий тиббиетнинг мухим муаммаси булиб колмокда. Калла-бош мия жарохати узининг тиббий ижтимоий ахамиятига кура охирги ун йилликда замонавий тиббиетнинг актуал масалаларидан бирига айланди. Е. Калла-мия шикастларини куйидаги натижалари ажратилади.
1. Посттравматик арахноидит
2. Шинаетдлан кейинги арахноэнцефалит
3. Шикастдан кейинги пахименингит
4. Шикастдан кейинги мия атрофияси
5. Шикастдан кейинги киста
6. Шикастдан кейинги порэнцефалия
7. Шикастдан кейинги сурункали гематома
8. Шикастдан кейинги гигрома
9. Шикастдан кейинги сурункали пневоцефалия
10. Калла ичидаги ет кисмлар
11. Шикастдан кейинги парда-мия чандиклари
12. Шикастдан кейинги калла суяги етишмовчилиги
13. Шикастдан кейинги ликвор фистуласи
14. Шикастдан кейинги гидроцефалия
15. Шикастдан кейинги калла нервларини зарарланиши
16. Шикастдан кейинги ишемик зарарланиш
17. Шикастдан кейинги каротид-каверноз
18. Шикастдан кейинги эпилепсия
19. Шикастдан кейинги паркинсонизм
20. Шикастдан кейинги техик дисфункциялар
21. Шикастдан кейинги вегетатив дисфункциялар
22. Бошка (ком уграйлиган) КМЖнинг катижалари шакли
23. КМЖ натижаларини бир канча турларини биргаликда
ЕПИК КАЛЛА МИЯ ЖАРОХАТЛАРИ
БОШ МИЯНИ ЧАЙКАЛИШИ (COMMOTIO CEREBRI)
Бош мия чайкалиши клиник кегишида 3-та давр фаркланади: энг уткир, уткир, ва клиник согайши даврлари.
А) Энг уткир даври. Шикастдан сунг дархол кузатилади. Уткир нейродинамик бузилишлапр устул-пустлок ости тузилмаларига масссив тоъмири билан биргаликда келади. Хушини йукотиш, кучиш, тери копланларини рангини узгариши, такинардия, нафас техланиши, тер ажралишини кугайиши, шохнарда, карагик, пай суяк усти пардаси, ва тери рефлексларини погайниши юзога келади.
Б) Уткир даври. Шикастдан кейинги 1-хафта давомида кузатилади. Астеник синдромни – (умумий холазлик.лангилик (карактник) тез чаргиш, эшитув курув ва тактил гиперстезиялар) ривожланиши характерли булади. Ретро-антеград амнезия буниши мумкин. Астеник синдром вегетатив, купрок вазомотор бузилишлар билан бирга келади. Шикастдан сунг 1-куплари еток режимига риол килинмаганда бу синдромлар куглирок намаён булади. Беморларнинг шикастлари: Бош огриги кунгил айниши, бош айланиши, исиб кетиш ёки картизгаш хуружлари, бошда “огирлик” хисил, кулокларда мовкин.
В) Клиник созайиш даври. Купчилик беморларда астения, ва вегетатив симптомлар нисбатан тез-5-15 суткадан кейин йуколади. Лекин, тулик клиник созайиш манзарашда. Мия пустлаги ва пустлок олтида кучигиз сиосий нейродианмик жараенлар сакланиб колиши мумкин. Ташки факторларни сабий таъсири (кайта-шикастлар, хаедан тойиш, спрессалар, касалликлар ва бошкалар) натижасида кейингалик ситено-вегетатив дистония ва эмоционал бузилиш симптомлари пайдо булиши мумкин. Бир канча беморларда, одатда сурункали касалликларга чалинганларда, илгари КМЖТини бошидан утназгонларда. Нерв системаси фаолиятида функционал бузилишлар булган кишиларда астеник белгиларни огирлашган кечиши, уларни калла ичи гипотензияси синдроми билан бирга келиши кузатилади. Бундай халатларда умумий хол сизлик, бош айланиши, эмоционал кузгшалучганликни ошиши, кушиз бош огриги, вегетатив бузилишлар – терлаш, юрок уйнаши, буйин, елка, мушакларида, нерв стволлари йуни буйлаб огриклар, ипохондрик ва депрессив холатлар, клиник кардинани ифодолайди. Бемор тепа калатини горизонталда вертикал холатга узгортири ахвали кесник бисоклашади.
БОШ МИЯНИ ЛАТ ЕЙИШИ (CONTUSIO CEREBRI)
А) Бош мияни лат ейиши енгил даражаси. Бемор хушини йукотмалиги еки киска муддатга (10-15 мин) хушини йукотиши мумкин. Умуммия симптомаларини ифодаланганлиги 2-3 кушага давом этади. Кейин бемор карактлик холатидан тезда чикади. Хушсизлик холатидан чикиш пайтида хигил парез, еки рефлеккроп асиметрия куритишида учокли неврологик симптомлар аникланади. Булордан тошкари бош мияни енгил контузияси гурухига белгилари “хакикий” мия чайкалишини билдирувчи лекин люмбал пункция килинганда ликворида кон аникланган беморлар хам киритилади.
Б) Мияни уртага огирликда лат ейиши. Хушини йукотиш бирлизига узок вакт (бир неча соатдан 1 суткагача) давал этади. Уткир даврида хаетиб функцияларни (юрак-контомир буйрак нафас), бузилиши кузатилади. Хошизлик холатидан чикилгандан, сунг неврологик манзараси пугли ифодаланган умумрия, аник кородалинган учокли ва менингеал симптомлардан ташкил топади. Бу куп хол шерда шет ейиш уюгини жойлашишини аниклашга ердам беради. Неврологик симптоматикани секин регрессияга уграши сабабли беморларни стационар шароитида даволаш 3-и хафтани ташкил этади.

Ликворея билан очик бош мия шикастланишининг схематик куриниши
В) Бош мияни лат ейишини огир даражаси. Жарохат натижасида мия устуни, мия асоси, диэнцефал соха, ярим марларни чукур кисмлари шикастланади. Беморни ахволи огир, узок муддатни хушини йукатиш боъзан 7-15 кунгача давом этиши мумкин. Беморлар спороз, еки кома олди халатига тушумлари; мумкин. Уларда корисал рефлексларни чокирилиши, ютишин сокланиши еки кийинлашигул кузатилади. Бемор ахволини огирлашишига. Мия суишини кугайиши, хамда базал цистерналар, ва субарахноидал бушиликка кон куилиши сабоб булади. Нафасни периферик типда бузилиши берлирига кейинрок, яъни нафас йилларида шиллик кон, кусик моссаларини йизилиши, овоз еригини спазми, йутал рефлексини сугайиши хисобига юзани келади. Мияни базал сохаларини лат ейишида нафасаниш, ютиш, юрак кон-тамир фаолиятини бузилиши билан биргаликда диэнцефал етиш мовгилик еки мияни урта ва пастки сохалари шикастланиши нафасни мезенцефал-бульбар тидаги бузилишлари симптомалри билан биргаликда келади.
А) Диэнцефал соха зарарланиши
1. Совук сув билан калорик синамада куз олмаси тоник девиацияси икки томонда хам кузатилади.
2. Корачик тор булади ва еругликки реакцияси сакланган булади.
3. Мажбурий еки декортикация холати.
4. Чейн-стокс нафаси.

Б) Урта мияни зарарланиши
1. Совук сув билан калорик синамада иккаили куз олмасида икни хия девиация кузатилади.
2. Корачик уртаги катталикда, еругликка реакцияси йук.
3. Децебрация холати.
4. Юзаки тез-тез нафас.

В) Купркни зарарланиши
1. Совук сув билан калорик синамида реакция йук.
2. Корачик тор, еругликни реакцияси бор.
3. Атония.
4. Апоик нафас.
Калорик синамада ташки эшитув йулига совук сув юборишдан олдин, ногора парди бутунли билиш керак-отоскопияда. Агар ногора парда йиртилган булса калорик синама килинмайди.
БОШ МИЯНИ ЭЗИЛИШИ
А. Бош мияни эзилиши мия пат ейиши билан еки лат ейигонз булиши мумкин. Мия эзилиши сабаблари калла ичи гематомаси ва гидромаси, суяк синикларини калла ичиги ботиб синиши, мия шиши, пневмоцефалия булиши мумкин.
Б. Мияни эзилиши кучинча травматик калла ичи кон куйилишларида булади.
В. Давом этаетган кон куилишлар калла ичида резерв бушликлар хисобига компенсация килинади.
КАЛЛА ИЧИ ГЕМАТОМАЛАРИ
А. Эпидурал гематома – калла суяги ички юзаси ва каттик мия пардаси орасига травматик кон куйилиши.
Б. Эпидурал гематома учраш частотаси хамма калла-мия травмасининг 0,5-0,8% ташкил килади.
В. Кон кетиш макбан булиб купинча урта парда артерияси хисобланади, баъзан парда веналари, синуслар ва диплоэ кон томирлари хисобланади.
Г. Гематома купинча миянинг бир еки икки сохасида булади. Энг куп учраш жойи чакка, чакка-тепа, чакка-пешона, чокка-базал сохалар хисобланади. Гематома диаметри 7-8 см булади. Гематома хасими 30-250 мм булади, купинчи 8-120 мл. Эпидурал гематома учун, марказий кисми калм булиши хусусиятни. Эпидурал гематома каттик ва суюк холатда булади, остида етган мия каттик пардаси ва мия тукимасини босиб уз хажми ва манлига мос чукурга хосил килади.
Д. Уткир эпидурал гематомаларни уч хил клиник кечиши маълум.
а) Аник ифодаланган еругоралик билан кечадиган классик шакли
б) Аник булмаган еруг оранлиги билан кечиш
в) Еруг ораликсиз кечиш варианти
“Еруг оралик” термини калла мия травмаси олиб хушидан кетган бемор ахволининг яхшиланишидир. Эс-хуш тулик тикланади еки соягина карахтлик кузатилади.
Нисбатан яхши ахвак бир неча минутдан бир неча соатгача давом этади. Бунда бош огриги, кузатилади. Бош огриги кучли булади, куз олмаси, энса-буйин сохасига таркалади, касал-еругликни, каролмайди. Пароксизмал цефалгиялар баъзан кусиш билан булади. Бунда неврологик симптомлар кучайиб беради, эс-хуш бузилиб касол комага тушади. Психомотор кузголишлар, кунгил айниш, кайт килиш кузатилади. Карама-карши томонда парез ени плегия, менингеал симптомлар, анизокорил кузатилади. Кейин дислокацион симптомлар, мия узагини сикилиш симртомлари, брадикардия, артериал гипотония, нафас олишни марказий типда бузилиши кузатилади. Еруг оралик 1-% халатда кузатилади.
Е. Клиник кечиши буйича эпидурал гематомалар уч хил булади, уткир, уткир ости, сурункали. Уткир ости гематомалар травмадан 3 суткадан кейин, сурункали гематомалар 3 хафтадан кейин юзага келади. Уткир ости гематомлар бошлангич даврида худда уткир гематомалардан булади. Ленин уткир ости гематомаларда еруг оралик бир неча соат, бир неча куп баъзан 10-12 суткагача давом этади. Уткир ости гематомалар качага давом этади. Уткир ости гематомалар да хам куз тубида димланиш кузатилади. Сурункали эпидурал гематомалар хам учрайди. Бу гематомаларни зич капсуласи булади, капсула травмадан кейин 21 суткаларда пайдо булади.

СУБДУРАЛ ГЕМАТОМАЛАР

А. Субдурал гематомаларда кон мия каттик пардаси ва турсимон парди орасига куйилади. Субдурал гематомалар травма тахир килган томонда хам, карама-карши томонда хам пайдо булиши мумкин.
Б. Субдурал гематомалар хамма гематомаларнинг 2/5 кисмини ташкил килади. Субдурал гематомалар частотаси калла-мия травмасининг 0,4-2% ташкил килади.
В. Субдурал гематома хажми 30 дан 250 мл булади. Субдурал гематома мия юзаси буйлаб таркалиб катта майдонни эгаллайди. Гематома калинлиги 0,5-4 см булади.
Г. Субдурал гематомаларда кон кетиш макбал булиб пиал веналарнинг сагиттал синусга куйиладиган жойи хисобланади, баъзал сфенопаристал ва кундаланг синусга кийилиш жойи булади. Пустлок артерияси зарарланиши, синуслар зарарланиши, мия каттик пардаси кон томирларини зарарланиши хам субдурал гематомаларни пайдо килиши мумкин.
Е. Клиник кечиши буйича субдурал гематомалар уткир, уткир ости ва сурункали булади. Уткир ости гематомалар травмадан 3 суткадан кейин, сурункалиси 3 хафтадан сунг пайдо булади. Уткир субдурал гематомалар огир травмадан кейин, уткир ости ва сурункали гематомалар уртача огирликдаги калла-мия травмалардан кейин пайдо булади.
Ж. Уткир субдурал гематомалар 3-та клиник вариантда кечади:
1. классик вариант
2. аник булмаган еруг ораликсиз кечиши
3. еруг ораликсиз кечиши
З.Уткир ости субдурал гематомаларда компрессион синдром секин ривожланади ва еруг оралик узок давом этади. Эс хушнинг уч фазали узгариши бу гематомалар учун хос. Бирламчи хушдан кетиш бир неча минутдан, бир неча соатгача давом этади. Кейин еруг оралик кузатилади, у бир неча суткадан, бир неча хафтагача давом этади. Бу даврда беморни ахволи унчи огир булмайди, хает учун зарур аъзоллар функцияга бузилмайди.
Артериал босимни ошиши ва брадикардия кам ифодаланган булади. Эс хуш сакланган булади еки озгина карахтлик булади. Неврологик симптоматика минимал булади, умумий мия симптомлари, менингеал симптомлар, куз харакатланиш симптомларидан кузатилиши мумкин. Бош огриги кучли булади. Куз тубида димланиш кузатилади. Декомпенсация фазасида эс-хуш хиралашади, гомолатерал мидриаз, контрлатерал пирамид етишмовчилик кузатилади. Мия узаги симптомлари, хает учун мухим органлар фаолияти бузилиши кузатилади.
К. Сурункали субдурал гематомалар купинча енгил травмалардан кейин кузатилади, баъзал травма ошилини аниклаш имкони хам булмайди. Калин бириктирувчи тукимали капсулани булиши сурункали гематомалар учун хос. Капсула травмадан кейин 21 суткада пайдо булади. Упинча сурункали гематомалар ахволида нисбатан коникорли булганди пайдо булади.
Бемор психикаси “пешони” синдроми, уз холини критикани сусайиши, вакт ва жойга ориентировкани бузилиши, эйфория, апатико-абуляр холатлар куринишида бузалади. Артериал босими бекарорлиги, куриш уткирлигини сусайиши кузатилади.Бош огрийди. Эпилептик тутканоклар кузатилади. Куз тубини текширганда димланиш кузатилади.

Парда ости гематомаларини олиб ташлаш

СУБДУРАЛ ГИГРОМА
А. Калла-мия жарохати натижасида субарахноидал цистерналарнинг йиртилиши окибатида орка-мия суюклигини субдурал бушликда тупланиши кузатилади ва бош мия компрессиясига сабоб булади.
Купинча болаларда кузатилади.
Б. Субдурал гигромалар хажми 30 дан 250 млга булади.
В. Субдурал гигромалар якки узи еки калла ичи гематомалари, субарахноидал кон куйилишлар, калла-суяга синишлари билан бирга учрайди. Шунинг учун субдурал гигромалар клиникаси полиморф булади.
Г. Субдурал гигромалар клиникаси субдурал гематомаларнинига ухшайди. Улар хам уткир, уткир ости, сурункали булади. Уткир ости ва сурункали субдурал гигромаларда калла ичи босими ошишини клиник ва обхектив белгилари булади. Болаларда макроцефалия кузатилиши мумкин. Учакли неврологик симптоматика худун субдурал гематомаларга ухшайди. Субдурал гигромаларда татканок синдроми учраши мумкин.

МИЯ ИЧИ ГЕМАТОМАСИ
А. Мия ичи гематомаларгиа травма натижасида мия моддаси ичига кон куйилиши киради, бунда кон котиб колган ва суюк шаклда, мия детратлари аралашган булади. Мия ичи гематомалари 30-100 мл хажмда булади.
Б. Купчилик халлорда травма механизми тезланиш типида булади. Зарба энса сохасида булса, мия ичи гематомаси зарбага карши томонда-пешона сохасида булади. 50% холларда мия ичи гематомаси пешона булагида булади. 11% мия ичи гематомалари иккита сохи чегорасида, 14% холларда коринчалар системасида, 23% холларда бошка хил гематомалар билан бирга учрайди.
В. Кон кетиш макбан булиб мия томирлари зарарланиши, мияни лат еган сохасида дианедез кон кетиши, коп томир некрози натижасида кон кетиш хисобига пайдо булиши мумкин.
Г. Классификацияси
Гематомалар микдори буйича: битта, бир нечта, бошка хил гематомалар билан бирга булиша мумкин. Локализация буйича: кортико-сукортикал, субкортикал, централ, мияга гематомасига булинади. Хосил булиш вакти буйича: бирламчи (травмадан сунг) кечиккал (травмадан 24 соат ва кечрок). Улчими буйича: кичкина (дикметри 1,5-3 см) урта (3-4,5см) ва катта (4,5 см) булади. Морфологик хусусияти буйича:
1. Чегараланган гематомалар – мия ок моддасидан силлик девор билан чегараланган. Гематома кон лакталари ва суюк куринишда булади. Энг куп пешона сохаси ва чакка сохаси ок моддасида, камрок тепа сохасида, жуда кам энса сохасида булади.
2. Миянинг контузион юмшаган кисмида хосил буладиган гематомалар. Уларни чегараси ноаник булади. Кон лакталари ва суюк кисми билан бир каторда куп микдорда мия детрити хам булади.
3. Травматик инсультга ухшаган гематомалар, пустлок ости тузилмаларида хосил булади. Бу гематомаларнинг чегараси ноаник булади, узум шокалаларига ухош, геморрагик юмшаган кисмлари булган, атрофида мия шиши ва букиши кузатилади.
Д. Клиник кариниши ва кечишига кура травматик мия ичи гематомаларини куидаги шакллари мавжуд:
1. Уткир мия ичи гематомалари, травмадан кейин дархол хосил булади, умумий мия, учакли ва мия узаги симптомлари тез ривожланади (еруг оралик булиши хам, булмаслиги хам мумкин. Мияни лат ейиши хам бирга учраши туфайли гематома хажми хунайиши билан учакли симптомлар яккон намоен булади. Латент даври булмайди эс-хуш сопор еки кома типида бузилади. Мия узаги симптомларини эрта пайдо булиши мия дислокацияси туфайли узак кисмларининг эзилиши билан боглик.
2. Уткир ости мия ичи гематомалари умумий мия ва мия устун симптомлари сенин пайдо булиши билан характерланади. Одатда хар хил давом этадиган латент давр кузатилади (2-3 кундан 2-3 хафтагача), шундан кейин мия патологияси намоен була бошлайди.
3. Инсультга ухшаш гематомалар травмадан кейин хушинги келиб ахволи нисбатан яхшиланган беморлар бирдан инсультга ухшиб огирлашиб колади, сопороз еки коматоз холатга тушиб колади (намоен булиши кечиккан мия ичи гематомаси). Латент даврда (1 соатдан 3 хафтагача) бемор ахволи яхши булади, бош огирига безовта килади, учокли белгилар кузатилмайди.
Бемор ахволини емонлашуви тез кечади, эххуши бузилиди, пирамид етишмовчилик, куз харакатлантирувчи нервлар парези кузатилади. Текширишлар шуни курсатдини гематома хажми канча катта булса, латент даври шунча узок булиди. Уткир мия ичи гематомалари бошка гематомаларга караганда хамрок учрайди. Уткир ости мия ичи гематомалари бошка хил гематомаларнинг ярмини ташхкил килади.

КАЛЛА СУЯГИ ОРКА ЧУКУРЧАСИ ГЕМАТОМАЛАРИ
А. Калла мия травмаларининг 0,01-0,06% ташкил килади. Гематома хажми 20-30 мл ташкил килади.
Б. Эпидурал гематомалар субдурал гематомаларга, мия ичи ва коринчалар гематомасига кура купрок кузатилади.
В. Бу гематомалар огир калла-мия травмаларида хосил булади. Травмаловчи куч буйни-энса сохасига таъсир килади. Купинча энси суяги калласини синиши кузатилади.
Г. Хосил булган гематома миячани сикади, мия узиги пастки кисмарини ва сильвел сув йулини сикиб окклюзион гидроцефалия чекиради.
Д. Калла суяги орка чукурчаси гематома клиникаси мияга симптомлари, мияга чуволганги, мия узаги пастки ксими ва окклюзион гидроцефалия симптомаларидан иборат булади.
Куп сонли калла ичи гематомлари.
А. Ку сонли калла ичи гематомалари турига, сонини, жойлашган сохасига, жонлашган томонларига кура турлича булади.
Купинча эпидурал гематома субдурал еки мия ичи гематомаси билан биргаликда бир томонлами учрайди. Икки томонлама куп сонли гематомаларда мия пардаси ости гематомалари, багзон эпи- ва субдурал гематомалар хар хил ярим шарларда учрайди.
Б. Куп сонли гематомалари мияни куплаб лат ейишлари билан бирга учрайди, бу топик диагностикани кийинлаштиради.

КОМАНИНГ ГЛАЗГО ШКАЛАСИ
А. Калла мия травмаларида бемор ахволини бахолаш факатгини “коматоз” еки “сопороз” холатда дегон терминлар билан белгилиги етарли булмайди.
Беморни атров мухитга реакциясини, эс-хуш холатини, харакат ва рефлектор жавобларни синчиклаб аниклаш керак. Шунинг учун калла мия травмасини огирлигини бахолаш учун комаларнинг Глазго шкаласи шикотилади (Глазго шахрида ишлаб чикилган.
Бемор ахволи тушган пайтда ва 24 соатдан кейин учта параметрлар буйича бахоланади: кузни овозга еки огрикка очилиши, ташки таъсировчиларга харакат еки овоз жавобга. Уларнинг сумлар бахоси 3 дан 15 баллгача белгиланади. Огир калла мия травмаси 3-7 балл, уртача огирликдагиси 8-12 балл, енгил калла-мия травмаси 13-15 балл билан белгиланади.
Б. Еш болалар гапира алмаслиги ва командани бажармасликлари сабабли шакллантирилган педиатрик комалар шкаласини ишлатиш лозим.

ДИАГНОСТИКА
А. Епик калла мия травмаси диагнози анамнезга, клиник куринишга, кушимча текшириш усулларига (краниография, эхо-энцефалоскопия, электро-энцефалография, пневмография, церебрал ангиография, компьютер ва ядерно-магнит томография) асосланиб куйилади.
Касал тушган вактидаек травма механизми ва огирлигига, хушдан кетиш узоклигига, еруг оралик булганлигига эътибор берилади.
Неврологик текширишга, юмшок мукималар жарохати ревизиясига, калла суяклари хаетиги алохида эътибор берилади.
Агар калла-мия травмаси енгин булса, хушуан кетиш вакти кам булса, уюкли неврологик белгилар йуклиги, касал ахволини яхши булганда инсутрментал диагностик текширишилар минимал хажмда олиб борилади. Бунда краниография ва эхоэнцефалографи килинади, касални ахоли динамикада кузанишади. Огир калла мия травмаларда, учакли неврологик белгилар булганда, яна кушимча текшириш методлари бажарилади. Буларга компьютерли ва ядро-магнитли томография, церебрал ангиография, электроэнцефалография, транскраниал доплерография, бир оротенли ва позитрон-эпилепсионли томография киради. Клиницистнинг асосий эътибори мия озилиш ошилларини вактида аниклаш ва йукотишдан иборат.
Б. Эпидурал гематомани диагностикасида, симптомлар триадасидан фойдаланилади: булар – еруг оралик, гомолатерал медриаз, контрлатерал гемипарез. Купинча брадикардия, артериал гипертензия кузатилади. Калла перкуссия килинганда махаллий огрик аникланади. Энг информатив тешириш методи булиб, компьютер томография ва ядро-магнит резонансли томография ушобланади. Бу аппаратли булмаса церебрал ангиография килинади. Бу хам булмаса диагностик парма тешиклар куйилади.
В. Субдурал гематома ва субдурал гигромалар диагнот\стикасида касаллик анамнези, травма механизми, симптомлар триадасини хисобга олинади. Бунда умумий мия симптомлари учокли мия симптомларидан уступ туради.
Субдурал гематома, гигромалар бош мияни каттик лат ейиши билан бирга кечса диагностика анча кийинлашади, чунки еруг оралик кузатилмайди еки ноаник булади.
А. Церебрал ангиографияда кон томирсиз уроксиман зона аникланади.
Б. Компьютер ва магнит резонанс томография гематома локализацияси, катталиги, консистенцияси, мия шиши ва мижлиши даражаси хакида маълумот беради. Агар бу текшириш методларини ниохи булмаса диагностик парма тешиклар куйинади.
Г. Травматик мия ичи гематомалари, асосан касаллик уткир бошланганда, диагностикаси кишикни тугдиради. Купинча эпи еки субдурал гематомали мия ичи гематомасидан фарзлаб булмайди. Бунда анамнезтик маълумотлар яъни травма утказганлиги, умумий мия симптомлари камоен булиши (эс-хушни бузилиши куз тубида геморрагиялар), угозли мия симптомлари билан кузатилиши, мия функционаларининг калайиши диагностик излалимларни мия ичи гематомаси томон йуналтирилиши керак. Мия ичи гематомасида асосий диагностик учун бош мия КТ ва МРТС хисобланади. Инструментал текишлишга шароит булмаганида диагностик пармони тешиш мия пункцияси билан бажарлик мия ичи гематомасини аниклашга ердам беради.

ОЧИК КАЛЛА-МИЯ ЖАРОХАТИ
А. Очик КМЖ бошнинг юмшок тузималари бутунлигини бузилиш ва бош суяги шикастланиши билан кузатилади. Очик КМЖга шунингдек, калла асоси синиши хам киради. Бунда калла бушлиги ташки мухит билан тевосита алока хосил килади.
Б. Очик жарохатлар. Ук-отар куроллардан буладиган жарохатлар укли, тетрали, осколкали булади. Очик жарохаллар яра хусусиятига кура йиртилиб-эзилган, кесилган, чопилган, санчилган, скаяпирланган булади. Жарохатлар хусусиятига кура:
1. Калланинг юмшок тукималари зарарланиши.
2. Суякнинг хам зарарланиш, мия каттик пардаси зарарланмасмлиги (тешиб утмайдиган).
В. Суякни хам, мия каттик пардасини хам зарарланиши. Суяк синиклари локализациясига кура: калла конгогини синиклари, калла асоси синиклари, калла конкон ва асосини бирганликда синишига булинади.
Суяк синиклари турига кура: ножуянк синиш (суянин факат битта пластинкаси), чизикли синиш (зарз кетиши, ботиб кирувчи синишлар, осколкали синишлар). Диагнозда албатта яроланиш сохасини курсатиш керак. (юмшок копламалари, суяк, мия булоклади).
В. Очик калла-мия жарохатларида куйидаги асоратлари: булиши мумкин.
1. Инфекциян (калла суяклари остеомиелит, менингит, энцефалит, мия абсцесси, ликвор окмаси, миянинг кечки пролапси, инфекцион грануламалар).
2. Ноинфекцион (кон кетиш, гематома, ликворея, мияни булиб шиши, эрта пролапси).
3. Чандикли процесс (арахноидит, парда-мия чандизи, мияга сув йизилиши).
Г. Очик калла-мия жарохатлари мия каттик пардасини зарарланишиги караб тишиб кирувчи ва тишиб кирмайдиган турга булинади. Мия каттик пардаси инфекция йулида кучли тусик булади.
Д. Ук-отар куроллардан буладиган яраланишлар – сквозной, слепой, касательный, рникошетланган булади.
Е. Ук-отар курамардан буладиган яраланишлар клиникасини 5-та даври бор:
1. Бошлангич давр 3 кунгача.
2. Эрта реакциялар ва асоратлар даври 3 кундан – 3 хафтагача.
3. Эрта асоратларни йуколиш даври 3-4 хафтадан 3 ойгача.
4. Кечки асоратлар даври – 2-3 йилгача.
5. Миядаги чандикли жараенлар билан боглик кечки асоратлар.
 
Giyos/FORUM » DARSLARIM » Neyroxirurgiya » Bosh miya shikastlanishi
  • Страница 1 из 1
  • 1
Поиск:
Flag Counter