Среда, 08.05.2024, 22:06
Hush kelibsiz Mehmon | RSS

O'pka va jigar exinakkoz kasalligi - Giyos/FORUM

[ Yangi izohlar · Qatnashchilar · Forum qoidasi · Izlash · RSS ]
  • Страница 1 из 1
  • 1
Giyos/FORUM » DARSLARIM » Xirurgiya » O'pka va jigar exinakkoz kasalligi
O'pka va jigar exinakkoz kasalligi
GiyosДата: Суббота, 08.09.2012, 05:24 | Сообщение # 1
Полковник
Группа: Administrator
Сообщений: 2492
Репутация: 45
Статус: Offline
ЭХИНОККОЗ КАСАЛЛИГИ
Оси Эхинококкоз- кенг таркалган паразитар касаллик булиб урта осиё мамлакатлари, шу жумладан Узбекистон учун хам эндемик хисобланади, асосан чарвочилик ривожланган вилоятларда.
Эхинококкозни урганиш жуда кадим зомондан бошланган. Бу касаллик хакида Гиппократ (Эр.авв 463-357й), Гален( 130-200й) ёзиб колдиришган. Гиппократ фикрича, эхинококкозга чалинган жигар, сув билан тулдирилган орган булиб ёрилганда одамнинг улимига олиб келади. Бу патологиянинг кадимдан маълум булганига карамасдан, факат XIX асрда унинг паразитар табияти аникланган ва исботланган; 1990 йил М.Г.Стадницкий, 1899 йили А.И Лебедева ва Н.Ю Андреев куёнларни корин бушлигига эхинококк пуфагининг суюклигини юбориш йули билан касаллик келтириб чикаришган. Касаллик купрок Жанубий Америка, ундан кейин Австралия ва Янги Зеландия, Шимолий Америка, Жанубий Европа, Монголия ва Хитойда купрок таркалган. Собик СССР худудида бу касаллик Крым, Азарбайжон, Грузия, Поволжья, Якутия, Урта Осиё мамлакатлари ва Казахстан, Гарбий Сибирь худудларида учрайди.

Эхинококкоз этиологияси ва патогенези.
Эхинококкоз кузготувчиси тасмасимон гельминтнинг личинка боскичи булиб, у Echincoccus granulosus турига мансуб. Эхинококкнинг хаёт даври 2 хужайин алмашиши билан тугайди. Эхинококкнинг жинсий етилган даври дефинитив хужайин танасида паразитлик килади, улар: уй ити, бури, шагал, динго ити, койот, ёввойи мушук ва бошка йирткич хайвонлар. Эхинококкнинг личинкали (пуфакли) даври оралик хужайин организмида ривожланади, улар: куй, кора мол, туя, от, чучка, кийик, маймун, шунингдек одам булиши мумкин.
Эхинококкнинг жинсий етилган формаси- майда цестода (2,7-5,4мм узунликдаги) булиб, 3-4 аъзоси, сколекс (боши) ва буйнидан иборат. Сколекс 36-40 икки катор тожли илмоклар катори билан куролланган ва 4 та мушак сургичларга эга. Агар паразитда 3 та аъзо булса, 1-аъзо етилмаган, иккинчиси гермафродит, охиргиси эса бачадон билан тулдирилган 400-800 дона тухумлар билан етилган булади.
Хар бир тухум 6 илмокли онкосферага эга. Эхинококкнинг кичик улчамларига карамасдан, у итнинг ичагида жуда секин ривожланади ва факат 60-100 кундан кейин инвазион тухумларни чикара бошлайди. Ит ичагида унинг хаёт давомилиги 5-6 ой булиб айрим пайтлар бир йилга етади. Эхинококкнинг личинкали боскичи, суюклик билан тулдирилган пуфак булиб, у нухат катталигидан ёш бола боши катталигига етиши мумкин. Пуфакнинг девори ташки (кутикуляр ёки хитин) кавати ва ички ( герминтатив) каватлардан иборат. Эхинококк пуфаги ички кисми суюклик билан тулган унда сколекслар, киз ва невара пуфакчалари сузиб юради.
Хитин кавати куп каватли тузилишга эга. Уни герментатив кисми ишлаб чикаради. Пуфак усиши давомида хитин кават калинлашади. Герментатив катлам пуфакнинг ичини коплайди ва хужайрали тузилишга эга, у куплаб чикарувчи капсула хосил килади, уларнинг ичида эхинококк личинкалари яни герментатив сколекслар хосил булади. Битта пуфакнинг ичида унлаб ва юзлаб сколекслар хосил булади. Етилган сколекслар пуфакнинг ичида муаллак сузиб юришади ва гидатид кумни хосил килади.
Етилган паразитар сколекслардан киз пуфакчалар хосил булади, улардан эса невара пуфакчалар. Буларнинг хаммаси ичида жойлашган пуфак эса она пуфак номини олган. У калин фиброз капсула билан копланган булиб хужайиннинг реактив ходисалари натижасида хосил булади.
Эхинококкнинг юкиши эхинококк тухумларини ютиш татижасида келиб чикади. Етилган, тухумлар билан тула эхинококк аъзолари итларнинг нажаси билан ташкарига чикади. Ит дефекация килганидан кейин айрим аъзолар тугри ичак ампуласида ва перианал бурмаларида колиб кетади, у ердан бутун танага таркалади. Харакат давомида аъзолар олдинги кисми кисилади ва тухумлар чика бошлайди, уз йулида жисмларга фиксацияланади. Бундан ташкари аъзоларнинг перианал сохада харакати натижасида кучли кичишиш юзага келади, бунда ит хар хил буюмларга ишкаланиб орка сохасини ялайди. Буларнинг хаммаси тухумларнинг ташки мухитга таркалишига ёрдам беради. Касалланган ит узок вакт давомида одамлар ва бошка хайвонлар учун юкумли булади.
Онкосферанинг одам организмига киришнинг асосий йули ошкозон-ичак тракти хисобланади. Эхинококк онкосфераси хазм килиш трактига тушгандан кейин узининг ташки каватидан халос булади ва ошкозон-ичак шиллик кавати орасидан вена ёки лимфа томирларига утади. Купинча юкори туткич венаси оркали дарвоза венасига утади ва жигарда утиради. Шу сабабли жигар энг куп (44дан 85%гача) зарарланади. Уларнинг бир кисми жигар барьеридан ва пастки ковак венадан утиб унг булмача, унг коринча ва кичик кон айланиш доираси оркали упкага утади, у ерда онкосфералар упка капиллярларида ушланиб колади. Эксперементал усуллар билан аникланишича, жигар,упка ва талокда артерио-веноз анастомозлар булиб, улардан 100-150 микрон диаметрига эга хосила бемалол утиши мумкин. Такитлаш лозимки, онкосфералар бир кисми артерио-веноз анастомозлар оркали юракнинг чап кисми ва аортадан утиб ката кон айланиш доирасига тушади. Айрим онкосфералар хохлаган орган ва тукимада ривожланиб эхинококк пуфагига айланиши мумкин. Улар жуда секин усади, шунинг учун улчамига караб ёшини аниклаб булмайди. Органга кирган онкосфера тезда мононуклеарлар билан уралади. 26 соатдан кейин уларни лимфацитлар сикиб чикаришади ва перифериясида эозинофиллар булган фоликулл хосил булади. 60 соатдан кейин паразит реактив яллигланиш марказида жойлашган кичик протоплазматик юмалок жисм булиб куринади. 4 суткадан кейин паразит марказида вакуолизация бошланади, бу эса ривожланаётган ички бушликнинг бирламчи куриниши. 7 суткадан кейин хосил булган пуфак суюклиги ва ташки каватига эга булади. Пуфакнинг кейинги усиши жуда секин кечади. 1 ойдан кейин унинг диаметри 1мм, 3 ойдан кейин 1,5-2мм,5 ойдан кейин эса 55мм булади.Паразитнинг ташки кавати бу вактда нозик катламли тузилишга эга. Пуфак атрофида перикистоз лимфатик тешик булиб у оркали хужайин ва киста уртасида модда алмашинуви кечади. Эхинококкнинг усиши натижасида ва атроф тукималари ва органларига усиб борувчи доимий босим хисобига оралик хужайин организмида функционал ва патологоанатомик узгаришлар булади. Секин аста эхинококк суюклиги перикистоз лимфатик оралик оркали токсиалбуминлар диффузияси хисобига интоксикация чакиради.
Иккиламчи эхинококкоз хужайин алмашинмасдан юзага келади. Киз пуфакчаларининг ва герментатив кават бошка элементларининг имплантацияси бирламчи пуфак ёрилганда булади. Таркалиш йуллари ва имплантация усулларига нисбатан эхинококкознинг 4 хили бор:
1. Эхинококк рецидиви операция ёки пункция вактида пуфак элементлари имплантацияси хисобига.
2. Эхинококк пуфагининг корин бушлиги ёки плеврал бушликка, жигар, упка ва талокда жойлашиб ёрилиши ва таркалиши.
3. Метастатик, яъни эхинококк пуфаги элементлари эмбол куринишида таркалади. Бу купинча юрак, суякда жойдашган киста ёрилганда кузатилади.
4. Иккиламчи эхинококк пуфаклари шиллик каватларда хосил булади.

Клиникаси
Одам эхинококкози клиник куриниши куп шакллидир. У одам организимининг онкосферага нисбатан рекциясига, зарарланган органдаги узгаришлар характерига, пуфак усиш тезлиги ва улчамларига, шунингдек пуфакда ва одам организмида вужудга келган асоратларга боглик. Эхинококкознинг клиник кечишини шартли равишда стадияларга булиш мумкин. Энг кулай тасниф А.В Мельников таснифи хисобланади, унда эхинококкознинг 3 та боскичи ажратилади.
Биринчи боскич- симптомсиз боскич-онкосфера организмга киришидан то касалликнинг биринчи аломати намаён булгуча. Касалнинг ахволи бу боскичда кам ёки умуман узгармайди. Касаллик яширин кечади ва тасодифан аникланади.
Иккинчи боскич- асоратсиз кисталарга характерли симптомлар пайдо булиш боскичи. Бунда паразит жойлашиши ва усиш суратига боглик холда клиник куриниши ранг-баринг булади. Усиш тез булган холда, у зарарланган органнинг функциясини жиддий бузилишига олиб келади, аммо секин усганда жуда катта улчамларга сезиларли бузилишларни чакирмасдан етади. Интеркуррент касалликлар ва травма кечишини узгартиради, секин усиш тез усишга алмашинади; бунда клиник аломатлари интенсив намаён була бошлайди ва касалнинг ахволи ёмонлашади. Айрим холларда, аксари, киста олдин тез усади ва клиника симптомларига бой булади, аммо кейин тухтаб колади. Бу холат шу билан иззохланадики, онкосфера узининг тез усиши ва токсик тасири билан организмнинг шиддатлаи реациясини чакиради кейинчалик эхинококк ва организм муносабатлари мувозанатга келади, организмнинг компенсатор хусусятлари устун келиб клиник куриниш бошкача тус олади.
Учинчи боскич-чукур патологик узгаришлар ва асоратлар боскичи. Бу боскичда организмда огир бузилишлар ва зарарланган органда кескин узгаришлардан ташкари, паразитар кистанинг узида хам (перфорация , йиринглаш, улим ва калцификация) каби асоратлар булади. Бу асоратлар макроорганизмнинг паразитга тасири остида келиб чикади. Улар паразитнинг шикастланиши ва касалланиши натижасида хам булиши мумкин ва унинг улимга олиб келади. Эхинококк улими касални тузалиши эмас. Аксинча бу боскичда касалнинг хаётига хавф соладиган огир асоратлар имконияти ошади. Учинчи боскичга яна асоратланмаган эхинококкнинг, узининг ривожланиши ва локализацияси хусусяти хисобига зарарланган органда огир патологик узгаришлар чакириши холлари хам киритилади. Масалан, сон сохасида жойлашганда суяк синиши, курув нервини босганда курликка олиб келиши, орка мияга якин жойлашганда оёклар параличига олиб келади. Учинчи боскичда эхинококк клиник куриниши ранг-баранг булиб, чукур уйланган анализ ва тугри танланган даволаш тактикасини талаб килади. Бу боскичда прогноз одатда огир булади.

Жигар эхинококкози.

Биринчи давр куп вакт давом этиши мумкин. Шу даврда киста жуда кичик булади ва чукур жигарнинг паренхимасида жойлашади, шунинг учун объектив текширишлар натижасида касаллик белгиларини аниклаш кийин булади. Жигар катталашган, унинг капсуласи кенгаймаган ва таранглашмаган.Беморларни одатда хеч кандай шикоятлар безовта килмайди.Эхинококк кистаси шу даврда корин пайпаслаганда еки бошка касаллик буйича килинган операция вактида бехостан топилиши мумкин. Иккинчи боскич белгилар пайдо булиши билан характерланади.Шу даврда киста тез усиши кузатилади. Беморлар куп холларда унг ковурга сохасидаги тумток огрикларга шикоят килишади.Бундай огриклар глиссон капсуласи усаётган киста билан кенгайтирилгани, хамда у жигар ва жигар ёнида жойлашган аъзоларининг томирларига босим курсатиш натижасида пайдо булади. Уткир огриклар – жигар паренхимаси ва кистанинг фиброз капсуласи яллигланиши натижасида кузатилади. Зарарланган жигарни пайпаслаганда, унинг консистенцияси турли хил булади: эластик – агарда киста жигар сатхига якин жойлашса, зич – агарда чукур жойлашса, каттик – охаклашган кисталарда. Катталашган жигарни пайпаслаганда беморлар огрикка шикоят килишади. Катта кисталар жигар огирлигини ошишига олиб келади ва унг ковурга ости сохасида жигар дуппайтирилишига олиб келади, сатхи силлик. Чикиб турган хосила – бу эхинококк кистаси, бу флюктуация белгиси билан тасдикланади.
«Гидатидлар титраш» белгиси куп холларда аникланади: чикиб турган сферик хосилани кафт Билан турткилаганда силкиниш сезиш мумкин.
Жигар эхинококк кистасининг 4 жойлашиши мавжуд:
Олди, пасаювчи,кутарилувчи ва марказий. Биринчи жойлашишда кисталарни пайпаслаш мумкин ва улар ковурга ости ва эпигастрал сохасида аникланади. Иккинчи – кисталар корин бушлигида жигар остида пайпасланади ва нафас вактида у Билан харакатланади. Учинчи – диафрагма гумбази остида ва пайпаслаб булмайдиган кисталар. Улар рентгенологик ёки жигар сканерлаш усули Билан аникланади. Туртинчи – киста жигарда чукур жойлашган ва уни хам пайпаслаш мумкин эмас.Агар киста жигарнинг орка кисмларида жойлашса, v.portae еки v. cava inferior кисилиш эхтимоли бор. v.portae кисилиш натижасида, унинг ирмогларида кон айланиш бузилади, ва асцит ривожланади, корин веналари кенгаяди, медуза боши шаклида булади. v. cava inferior кисилиши натижасида оёкларда шиш кузатилади. Курсатилган холатлар катта улчамдаги кисталарда кузатилади.
Учинчи давр эхинококкоз асоратлари Билан характерланади. Куп учрайдиганлар ичида: 1) йиринглаш, 2) перфорация, 3) жигар эхинококк кисталарини охакланиши.
1)Жигар эхинококк кисталарини йиринглаши – касалликнинг кенг учрайдиган асорати. Кистага бактериаларнинг тушиш асосий йули – бу v.portae оркали тушадиган йул хисобланади. Йиринглаш доимо эхинококк емирилишига олиб келади. Йиринглаш клиникаси харорат ошиши, титраш, терлаш, кувватсизлик, уйкусизлик ва иштаха йуклик Билан кечади. Жигар эхинококк кистаси йиринглаши белгилари – корин унг юкори ярмида ва кукрак кафаси унг паст ярмида огрик ва огирлик. Киста канчалик жигар сатхига якин жойлашган булса, пайпаслаганда огрик шунчалик каттик булади. Агарда унг пастки ковургалар орка ва ён томондан турткиланса, беморлар огрик сезадилар, симметрик чап сохаларда бундай узгаришлар йук. Огрик деярли доимий булади. Беморларнинг уриндикда хос ётиши: унг ёнбош томонида, эгилган ва коринга якинлаштирилган оёклари Билан. Беморларни объектив текширганда, корин пайпасланиш ва перкуссияси куп ахамиятга эга. Юзаки пайпасланиш натижасида, кистага якинлашганда, корин парда мушакларнинг таранглиги сезилади. Бундай тарангланиш купгина беморларда кузатилади, аммо шуни айтиб утиш керакки, эхинококк кисталар йирингланиши бошка сабабдан келибчиккан абсцессларга Караганда тинчрок утади. Рентгенда жигар катталашиши ва диафрагма унг гумбази юкори жойлашиши, унинг экскурсияис умуман йуклиги аникланади. Бундай белги асосан жигарнинг унг юкори кисмида жойлашган кисталарга хос. Агарда йирингланиш сабабчиси анаэроб инфекция булса, бунда жигар сохасида горизонтал сув сатхи Билан хаво куриш мумкин.
2) Жигар эхинококк кисталарини перфорацияси энг жиддий асоратларидан бири хисобланади, бемор холати ёмонлашишига, баъзи холларда E.l.-га олиб келади. Асорали ва асоратсиз кечадиган кисталар ёрилиши мумкин, лекин асосан куп ва йирингланган кисталарда бундай асорат кузатилади.Ёрилиш куринарли сабабсиз булади.Жарохат йутал ва бошка механик омиллар механик ёрилишга олиб келишади.эхинококк киста ёрилиши купгина аъзо ва тукималарга бериши мумкин,хамда хар хил йуналишларда булиши мумкин – бунинг барчаси унинг жойлашишига боглик.Диафрагма ости кисталар плевра бушлигига очилади, жигар олд паст сохаларида жойлашган кисталар корин бушлигига перфорация килади.Клиникада бу асоратнинг уч формаси мавжуд. Биринчи – яширин шакли, перфорация камогриклива деярли белгисиз утади. Иккинчи – беморлар ёрилган киста вактини аник айтишади. Клиника эхинококк кистаси кайси аъзога перфорация килишига боглик. Учинчи – киста перфорацияси шундай тез ривожланики, E.l. эхтимоли жуда юкори булади. Касаллик окибати кайси аъзо ёки тукима зарарлангани, киста улчамлари, бушашиш тезлиги, перфоратив тешиклар сони, инфекция борлиги ва беморнинг ёшига боглик. Кистанинг ичида бори секин корин бушлигига тушса, бу холат «подострое» ёки сурункали кечадиган эхинококк перитонитига олиб келади, белгилар деярли ёки умуман булмайди. Корин бушлигидаги экссудат микдори турли хил булади: ёки жуда куп,ё унинг излари.
Йирингланган киста ёрилганда, чегаралган ёки таркок перитонит ривожланади. Бошка перитонитларга нисбатан махсус белгиларга эга эмас.
3) жигар эхинококкози охакланиши, диффуз (кальций тузлари киста пустлогида баравар йигилади) ва учокли (оролчалар каби тупланса).Охак асосан улган киста фиброз капсуласида йигилади. Клиникаси белгисиз утади, рентген текширувда бехстан аникланиши мумкин. Охаклашган киста зич деворлари Билан нафакат аъзоларни силжишига олиб келиши, балки аъзоларнинг(ошкозон,ичак,кон томирлари, ут йуллари) девори емирилишига олиб келиши мумкин.

Упка эхинококкози.
Биринчи боскичда упка перифериясида жойлашган киста тез усади, упка илдизида жойлашган киста учун усиш ва ривожланиш шароитлари кулайлик жихатидан камрок. Иккинчи боскичда клиник белгилар куйидаги кетма-кетликда пайдо булади.
Огриклар – одатдаги ва эрта белги хисобланади. Улар бошка белгилар пайдо булгунича беомрнибезовта килади ва санчувчи, зиркирувчи ва кисувчи характерга эга. Огриклар париетал плевра ва перикард зарарланганига хам боглик. Киста жойлашига караганда огриклар орка, курак суяги ости, юрак сохаси, кукрак бези, эпигастрал соха ва карама-карши сохасига таркалиши мумкин. Киста улчамлари огриклар такрорланиши ва жадаллигига таъсир курсатади, яъни: катта кисталарда огриклар тез-тез ва юкори жадалликда булади, кичик кисталарда – бу курсаткичлар анча пастрок.
Йутал – иккинчи одатдаги ва эрта белги хисобланади. Бошлангич даврда йутал курук булади. У пайдо булиб, одатда кечки соатларда, астойдил беморни безовта килади. Бундан ташкари, секин булса хам, у ортади ва медикаментоз даво унга таъсир курсатмайди. Упка марказий кисмларига ва диафрагма ёнида жойлашган кисталар куп вакт давомида курук йутал Билан кечади.
Кон Тупуриш – мухим ва одатдаги белги хисобланади, упка эхинококкозига хос йутал ва огрик Билан бирга триадани ташкил килади. КТ икки тури мавжуд: *бирламчи - катта булмайдиган, киста атрофида жойлашган майда томирларни емирилиш натижасида пайдо булади.
*иккиламчи – жуда куп кон ажралиши мумкин, киста асоратларида,асосан киста ёрилишида кузатилади. КТ доимий ва вакти-вакти Билан булиши мумкин, киста усиши ва ривожланиши Билан КТ кучайиши мумкин.
Нафас кисилиши – касалликни учинчи даврида кузатилади. Эхинококкозни кечки белгиси хисобланади.Тез усаётган киста огир нафас кисилишига олиб келиши мумкин, секин усувчи киста эса катта улчамларигача етиб борган холда хам беморни безовта килмаслиги мумкин. Киста ривожланиши нотекис булади, шунинг учун унинг токсик ва механик таъсири турли хил булади.Нафас кисилиши куйидаги холларда огир кечади: плеврал спайкалари, кукс оралиги аъзоларининг силжиши ва плевра бушлигида суюклик йигилиши.
Секин усаётган,инфекцияланмаган кисталар бемор ахволини кам узгартиради. Беморнинг ахволи бузилиши куйидагихолатларда ёмонлашади: а) агар киста йирик томир ва бронхларни кисиб куйса
Б)куп улчамли киста юрак ва нафас олиш фаолиятини ёмонлаштирса
В)киста йирингланса. Беморнинг ахволи узгариши келиб чиккан асоратлар ва нафас етишмовчилиги Билан тушунтириш мумкин.

Харорат кутарилиши.
Интоксикация,киста атрофидаги яллигланиш, киста йиринглашига боглик. Унг томонлама катта кисталар кизилунганчи кисиши мумкин, шунинг учун овкат утиши кийинлашади. Урта ва ката улчамли кисталар куйидаги белгиларга эга:
Кукрак кафаси буртиб чикиши, ковургалараро сохаларнинг текисланиши, томирларнинг кисилиши, кукрак кафаси шиши…

Кукрак кафаси буртиб чикиши

Киста катта улчамларга эга булганда, ва унинг усиши марказдан периферияга булса кукрак кафаси буртиб чикиши кузатилади. Марказий жойлашган кисталар кукрак кафаси деформациясига таъсир курсатмайди, факатгина юрак ва йирик кон томирлар кисилади. Паст булакларда жойлашган кисталар жигар, талок, v.cava inferior
силжитиши мумкин.Усаётган киста кукрак кафасини деформацияси Билан чегараланмайди, ковурга ва умуртка узурациясига олиб келиши мумкин.

Перкутор товушнинг сустланиши
Одатдаги ва мухим белги.Упка тукимаси Билан уралган кисталар перкутор товушини узгартирмаслиги мумкин. Сустланиш шакли ва улчами киста улчамлари, унинг жойлашиши, ателектаз борлиги ва упка тукимасида яллигланиш узгаришлар борлигига боглик.Агар киста унг упканинг паст кисмида жойлашса, унинг перкутор товушижигар товуши биоан бирлашади. Марказий кисталар юрак чегараларини кенгайтириши мумкин.
Киста перфорацияси сустланишнинг шакли ва улчамлари узгаришига, тулик бушаганкистада,сустланиш умуман йуколиши мумкин.Агар киста кисман бушаса, бемор вертикал туришидасустланишзонасини аникласа булади,юкори текис ва паст юмалок чегаралари.Перкутор товуш узгаришлари бошка касалликларда хам кузатилади.(ёмонсифатли усмалар, дермоид кисталар,миомалар,фибромалар, абсцесслар ва бошкалар). Шунинг учун шакли буйича ухшаш соха аникланса хам, бу белги упка эхинококккзининг махсус белгиси булмайди.
Нафас шовкинларини узгаришлари-каттик, амфорик,бронхиалтовушлар,хиррилашлар,нафас шовкинларинипасайиш ва тулик йук булиб кетиш.
Нафас шовкинлари бузилишини кистани узи, упка тукималари узгаришлари ва ёндош касалликлар натижасида булиши мумкин. Сустланиш сохада перкутор товушнинг пасайиши ва тулик йуколиши булиши мумкин. Агар плевра зарарланган булса,унда плевра силкиниш шовкинини эшитса булади.
Чукур жойлашган кисталарни аускультациясида хеч кандай узгариш аникланмаслиги мумкин. Киста атрофидаги ателектаз нафас шовкинлари сустлашишига олиб келади. Нафас шовкинларининг узгариши упка эхинококкози учун махсус булмайди,чунки бошка касалликларда хам кузатилади.
Куп микдордаги эхинококкоз тушунчасига бита аъзода бир нечта киста борлигини уз ичига олади. Куп микдордаги эхинококкоз ривожланиши учун гижжа тухумлари Билан бирламчи зарарланиш, ёки бирламчи эхинококк кистаси уз бутунлигини йукотиб иккиламчи зарарланиш омил вазифасини бажаради.
Бирламчи зарарланиш бир сафарли ва куп сафарли булиши мумкин. Гидатид эхинококкнинг бирламчи инвазияси куп сафарли булади,аммо у ягона киста ривожланишига олиб келади. Иккиламчи инвазия бирламчидан келиб чикади. Клиник амалиёт шуни курсатадики, иккиламчи инвазиянинг асосийманбаи одамда жигар эхинококкози хисобланади.
Иккиламчи инвазия натижасида ривожланган куп микдордаги эхинококкоз га куйидаги мансуб:
Анамнезда эхинококк буйичабажарилган операция, уткир корин симптомокомплекси анафилактик шок белгилари Билан, куп микдордаги эхинококк кисталари бита анатомо-топографик сохада(корин бушлиги) ёки бита аъзода (упка). Бирламчи инвазиядан кейин ривожланган куп микдордаги эхинококкозга турли хил сохаларда ягона кисталар аникланади.
Кушма эхинококкоз дейилганда иккита ё ортик анатомо-топографик сохалар зарарланиши тушунилади.
Ташхиснинг лаборатор усуллари.
Балгам,пунктатларни микроскопик ва бактериологик, биопсия материалини цитологик ва гистологик текширишларни уз ичига олади. Эхинококкозда бажаралаётган лаборатор текширишлар специфик хисобланмайди, улар ташхисни ойдинлаштириш ва оператив амалиётни режалаштириш учун кушимча маълумот беради. Куп микдордаги кисталарда хам, кон сурат деярли узгаришсиз булиши мумкин. Билвосита белгилардан бири – бу эозинофилия (18-28% беморларда аникланади.).
80-йгача кенг таркалган иммунодогик тестлардан бири, яъни Казони реакцияси (1912йилда муаллиф томонидан центрифугадан утган эхинококк суюклигини тери ичра юбориш усули таклиф килинган) уз ахамиятини йукотди. Бундай вазият куйидаги холатларга боглик: биринчидан, рецидив ва резидуал эхинококк шаклларини аниклашда паст спецификлик; иккинчидан,жуда куп ножуя аллергик реакциялар. Специфик иммунологик усуллар пайдо булиши хам, Казони реакциясидан фойдаланмасликка олиб келди. Шу максад Билан латекс агглютинация (РЛА), билвосита гемагглютинация(РНГА), гельда иккиламчи диффузия реакцияси (РДДГ) ва иммунофермент анализи(РИФА) кулланилади. Курсатилган тестлар деярли ножуя таъсирларга эга эмас, ва улар бирламчи эхинококкоз,хамда рецидив шаклларни аниклашда ишлатилиши мумкин. Бунга карамасдан, муаллифлар турли хил ташхисий мухимликни белгилашган, 56%дан 100%гача.
Эхинококкоз буйича перспектив йуналиш полимераз-занжир реакцияси (ПЦР) хали яхши ишлаб чикилмаган, изланувчилар томонидан факатгина альвеококкоз буйича тузиб чикилган.
Охирги йилларда утказилаётгансинтетик антигенларни куллаш тадкикотлари, усулни юкори спецификликга(98-99%) эга булишини курсатди.
Шунга ухшаш спецификлик курсаткичларни Гариб Ф.Ю. ва хаммуал.(1994) келтиришган, улар эхинококкозга дучор булган беморлар конида антигенбогланадиган лимфоцитларни(АСЛ) аниклашган.
Аммо курсатилган илмий ишлар купгина холларда экспериментал тусга эга, клиник амалиётда улар кенг таркалмаган.
Шундай килиб, хорижий адабиёт маълумотларини йигиб айтадиган булсак, серологик ва иммунологик реакциялар,15%дан 30%гача сохтаманфий ва сохтамусбат натижалар бериб, 50-60% спецификликка эга.
Бундан ташкари, эхинококк кисталарни олиб ташлагандан кейин бир неча йил давомида сохта натижаларни олиш, бу усуллар мониторинг утказиш учун ярамайдиганини курсатди.
Эхинококкозни бирламчи ташхисда инвазив усулларни (лапароскопия,ангиография ва бошк.) куллаш, тушунарли сабабларга караганда замонавий тиббиёт талабларига жавоб бермайди.

Махсус ташхис усуллари.

Куп УК буйлаб йуналган рентгеноскопия ва –графия, бронхография, бронхоскопия, томография, УТТ, компьютер томографияси, ангиография.
Упка эхинакоккозини рентгенологик сурати етарли даражада махсусликка эга. Дифференциал ташхисдаги кийинчиликлар факатгина асоратланган ва куп учокли зарарланган касаллик шаклларида кузатилади. Биринчи булиб эхинококкозни рентгенологик суратини 1897йилда Rosenfeld тузиб чикди. Хозирги вактгача шу усул упка эхинококкозида асосий усул булиб коляпти.
Асоратланмаган эхинококкознинг типик рентгенологик белгиси – 1 ёки бир нечта, юмалок ёки овалсимон соялар, аник текис чегаралари ва гомоген тузилиши Билан. Асоратланмаган эхинококкознинг рентгенологик белгиси – Эскудеро-Неменов белгиси (эхинококк кистасини «нафас олиши», яъни нафас олиш пайтида унинг шакли узайтирилади).
Вогано белгиси – ковурга-диафрагмал синусларида куринадиган ойдинлашган сохалар медиал ва латерал томонларда; жуда катта эхинококк кисталарда(плеврал бушлигини тулик ёки куп кисмини эгаллаган) кузатилади.
Упка паст булак эхинококкозини жигар эхинококкозидан, диафрагмал чуррадан, диафрагма релаксациясидан фарклаш учун пневмоперитонеум кулланилади. Агарда соя диафрагма чап гумбазига якин жойлашган булса, бунда ошкозонни хаво Билан тулдириш зарур.
Бронхга ёрилиб асоратланган упка эхинококкозига куйидаги рентгенологик белгилар тугри келади. Ёрилиш бошланиш даврида киста юкори кутбида пайдо буладиган ойдинлашиш сохаси «яримой белгиси» ёки «хаво шапкаси» деб номланади.
Типик белгиларга горизонтал сатхи суюклик Билан хаво пуфаги борлиги, пуфагнинг юкори контури аник чегарага(фиброз капсуласи) эга булгани киради.
Киста бронхга ёрилганда, ва пуфак тулик бушамаган холатда, суюклик сатхисини юкорида нотугри шаклга эга булган сояларни(кисман суюкликка ботирилган хитин пустлогидан тузилган) кузатса булади («бушашган пустлог» белгиси, «сузаётган мембрана» белгиси). Агарда киста бронхга ёрилганда суюклик тулик ажралган булса, суратда фиброз капсуласидан тузилган узуксимон сояни аниклаш мумкин.
В.Н. Штерн 1954й эхинококк кистаси плеврал бушлигига ёрилганда ва пневмоторакс пайтида, суюкликни юкори сатхида хитин пустлог ини аниклади («сузаётган пустлог»белгиси).
Бронхоскопик текширув жараёнга таалукли кушимча маълумот беради, киста бронхга ёрилганда хитин пустлоги колдиклари бронх ичра аникланади.
Эхинококк кистаси кукрак кафасига юзаки жойлашганда, УТТдан фойдаланишимиз мумкин.
Жигар эхинококкозида УТТ асосий усул деб хисобланади.
Компьютер томографиясини тугри ташхис куйиш пайтида шубхаланиш, упкани куп учокли икки томонлама зарарланиши пайтида тавсия килиш мумкин.
Эхинококк кисталар зичлиги бошка табитли кисталарга Караганда зичрок булади ва Хаунсфильд буйича 10-25бир(Н) тенг. Киста усаётган пайтида, зичлик курсаткичи хам ортади. Фарзанд пуфакчалари зичлиги 2-10 бир(Н) тугри келади.
Эхинококк кистаси пустлоги калинлашган, баъзи холатларда кисман ёки тулик охакланиши мумкин.
КТ – барча текширишларда асоратсиз эхинококкоз тугри ташхис куйишда ёрдам беради, 100% информативликка эга.
Эхинококк асоратли шаклларида(киста ут йулларига ёрилиши ва механик сариклик касаллиги келиб чикиши) кушимча усуллардан фойдаланишимиз мумкин. Масалан, ЭРПХГ. Усул ёрдамида нафакат компрессия сабабини аниклаш, балки даво жараёнларини хам(ЭПСТ) бажаришимиз мумкин.
ЭРПХГ хар бир холатда бажарилиши асосланган булиши керак.

Дифференциал диагностика.

Дифференциал диагностика эхинококкоз кассллиги билан клиник ва рентгеологик ухшаш холларда килинади.
Периферик усмалар-упка тукимасида юмалок ёки нотугри шаклдаги,клиник белгилар бермайдиган соялар борлиги билан характерланади.Усманинг бу шаклида эхинококкоз каби кон туфлаш билан асоратланиши ва кукрак кафасида огриклар кузатилиши мумкин,лекин унинг асосий фаркли томони бу усма интоксикацияси,беморнинг озиши,кучли холсизлик,анемия хисобланади.
Усма тез усиши,унинг нотекислиги ва айрим кисмларла учраши билан характерланади,эхинакоккозда эса диффуз усиш,асоратланмаган киста куп холларда тугри шаклда,аник чегарали ва Неменов симптоми мусбат булиши билан характерланади.Ултратовуш текшируви ёки КТ каби кушимча текширув усуллари усма хосиласини ва упка эхинакоккоз кистаси таркибидаги суюкликни аниклашга ёрдам беради.Трахеобронхофиброскопия - бронхлардаги суюкликни текширишга,мулжалланган биопсия утказишга,хамда бронхларга тушган хитин булакларини олиб ташлашга имкон беради.Умумий клиник текширувлар ёрдамида усма жараёнида анемия,лейкоцитоз чапга силжиши билан,ЭЧТ ошиши,эхинакоккозда эса эозинофилия аниклаш мумкин.
Упка мезинхимасидан ривожланувчи саркома ёки усма рентгенологик текширувда соя чегералари куп холларда аник,баъзи холларда эса ноаник,рентгенологик куриниши усманинг жойлашишига(марказий ёки периферик),упка тукимасида ёндош узгоришлар борлигига(метастаз,ателэктаз,яллигланиш),усиш характерига боглик.Шунинг учун рентгенологик текширув комплекс олиб борилиши ва керак булганда рентгенотомография, бронхография, ангиопулмонографияни уз ичига олиши керак.
Упканинг яхши сифатли усмалари (гамартома,тератомо)- секин усиши, яккол клиник белгиларнинг кузатилмаслиги билан характерланади.Тератодермоид хосиланинг бронхга ёрилган холларида балгамда соч, тиш, ёг массаларини аниклаш мумкин.Куп холлада гамартомалар упканинг олдинги сигментида жойлашади, усиш жараёнида кон туфлаш, кукракда огрик клиникаси кузатилади.Рентгенологик ва рентгентомографик вариантлари фаркланади: 1) гомоген, уртача интенсивдаги гадир будир ва силлик соялар. 2) ногомоген, уртача интенсивдаги шохланган гадир будир силлик соялар.
3) Уртача интенсивдаги шохланган ёки маркази калин соялар. 4) Ногомоген юкори интенсивдаги массив инкрустацияли соялар.
Бу хамма турларида упка паренхимасида перифокал узгаришлар кузатилмайди.
Туберкулома силнинг клиник формаси булиб, паренхимадан яллигланиш линияси билан чегараланади, марказда казеоз парчаланиш кузатилади, куп холларда упканинг юкори булагида жойлашади, шакли юмалок,чегараси аник, баъзан калцинатлар сифатида.
Кушилиб келган упка ва жигар эхинакоккини ташхислашда клинико лабаратор,иммунологик (тескари гемаглютинация ва латекс аглютинация рекция) ва рентгенологик текширув усуллари, эхография, жигарни сканерлаш, ангиография ишлатилади.Бундай комплекс ёндашув нафакат ташхис куйиш, балки рацианал даволаш усулини танлашга ёрдам беради.
Кушилиб келган упка ва жигар эхинакоккини ташхислашда куйидаги чора лар кулланилади.Бирламчи курикда хамда жигар ва упка эхинакокина гумон килинганда кукрак кафаси ва корининг турли позицияли рентгеноскопия ва рентгенографияси бажарилади.Кейин жигарнинг УЗД бажарилади, унинг ёрдамида зарарланган структкраси (тукима-суюклик), потологик учок жигарнинг кайси кисми, сигменти ва юзасида жойлашгани аникланади.
Кийин жойлашган кисталарда ва эхинакокнинг жигар-упка турига гумон килинганда замонавий текшириш усулларидан фойдаланилади(КТ).Кушилиб келган упка ва жигарнинг эхинакоккида операциядан олдин ташхис куйиш кийин, тугри ташхис куйиш эса булажак амалиёт хажмини танлашга ёрдам беради.
Эхинакок кисталари жойлашишдан катий назар бир канча вакт давомида симптомсиз кечади, факатгина киста ва атроф тукимага яллигланиш жараёни кушилса клиник белгилар намаён булади.
Упканинг эхинакок кисталарида жигарни хам текшириш зарур.Жигар эхинакокининг гепатомегалия, жигарнинг силжиши, орган контурларидан буртиб чикиши каби белгилари кеч намаён булади, шунинг учун жигар эхинакок кисталарини аниклашда рентгенологик, радиоизатоп, УЗД ва эндоскопик текшириш усулларини комплекс равишда олиб бориш ахамиятга эга.Аммо шунда хам диагностик хатоларга йул куйилади.

Давоси:
Бугунги кунда упка ва жигар эхинококкози давоси хирургик – кистани олинишнинг куйидаги усуллари мавжуд (Петровский Б.В., 1988й): ёпикэхинококкэктомия(киста бушлигини очмасдан) ва очик (пункция ёки бушлигини очиш).
Ёпик
1. Орган резекцияси
2. органни олиб ташлаш
3. идеал эхинококкэктомия

Колдик бушлигини йукотиш усуллари:
1.ликвидация(капитонаж, ёпиштириш)
2.ташкари найчалаш
3.аралаш усул
Эхинококкэктомия асосан апаразитарликни саклашгакаратилган: опер.полянимарля салфеткалар Билан ураш, пункция,суюклик аспирацияси ва колдик бушлигини антисептик Билан тозалаш., физик усулларини куллаш – УТ, электрокоагуляция. Беморга амалиётга комплекс тайёрлашга эътибор бериш керак.
Шуни хам айтиб утиш керакки, операция хажми зарарланганоханинг катталиги ва жойлашувига боглик.
Агар колдик бушликда у тёки бронх окмалар булса, улар имкон борича тикиб ёпилади.
Колдик бушликни хар доим капитонаж усули Билан йукотишга харакат килиш зарур.Кистанинг кийин жойлашиши (VII-VIIIсегментлар), унинг йиринглашида, улишида,колдик бушлигини ташкарига йугон трубка оркали дренажлаш зарур.Бошка усуллар –чарви Билан тампонадакилиш, колдик бушлигини ёпиштириш, марсупиализация, цистоэнтероанастомоз куйиши), куп йирингли асоратлари борлиги сабабли узини окламади. Упка ва жигар кушма эхинококкозидачора куйидагича: асоратланган киста олдин олинади, колганлари кейин. Асоратланмаган кисталарда олдин упка эхинококкэктомияси, кейин жигар эхинококкэктомияси бажарилади. Агар жигар кистаси дафрагма ости жойлашуви ва унг упка пастки булагида жойлашса торакотом кесма Билан очилади. Торакофренолапаротомия катта травматиклиги ва ёмон окибатли булганлиги сабабли жуда кам ишлатилади.
Хозирги вактда жигар эхинококклари хирургик давосида кам инвазив эндоскопик усул ишлатилади. Бу усулга курсатма булиб кистанинг юза жойлашиши, III-VI сегментда жойлашиши, кичик размерларда(7-10см) булиши асоратлар булмаганида бажарилади. Эхинококкоз консерватив давога хаммаълум бир йуллар олинган. Асосан ишлатиладиган препаратлар альбендазол ва унинг асослари хисобланади.
Эхинококкозда химиотерапиягп куйидаги текширув натижалари курсатма булади: интрапаренхиматоз жойлашганкичик (30мм), касалликрецидиви,резидуал эхинококкоз,куплаб диссеминациялашган эхинококкоз шакли. Альбендазол ишлатишга курсатма булиб куплаб, асоратланган, кушма формалари радикал амалиётдан кейин касаллик кайталашишда ишлатилади. Даво эффективлиги рентгеноскопик текширув, корин бушлиги УТТ ва КТ асосда текширилади.

Эхинококкоз профилактикаси.
Профилактика чора тадбирларни умумий ва шахсий турларга булиш мумкин.
Умумий профилактика паразит биологик циклини бузишига каратилган. Бу циклзанжирлари куйидаги булиб: 1) итлар ичагида жойлашган паразит лентасимон формаси; 2) итдан чикадиган тухумлар (тупрок,огородлар,яйлов); 3) оралик хужайини органлари, биринчи навбатда эхинококк лентасимон формаси Билан зарарлангансуйиладиган хайвонлар.
Скрябин К.Н. профилактик чора тадбирларни 3 гурухга булади:
1) вояга етган паразитга таъсир этиш. Бу итлар эхинококк тухумлари ташланган жойлар химояси ва оралик эгалари зарарланишидан химоялаш. Тухумлар таркалиши подалар оркали юз беради, улар подалар муйнасига ёпишиб оладилар ва согиш пайтида ёки муйнаси оркали ишчилар кулига утади. Шу сабабли механизациялашмаган фермаларда эхинококкоз Билан согувчилар, ишчилар, подалар, муйналприни олишда ва касоблар, тери Билан ишлайдиганлар зарарланади.
2) Пуфаксимон стадияга таъсири. Пуфакчали стадияга уз вактида подаларни ветеринар куригидан утказиш, уларнинг кучукларга утишини олдини олишга каратилган. Гушт комбинатларида зарарланган учокни ишлатиш такиклаш, чунки эхинококк инвазияси куплаб бу
 
Giyos/FORUM » DARSLARIM » Xirurgiya » O'pka va jigar exinakkoz kasalligi
  • Страница 1 из 1
  • 1
Поиск:
Flag Counter